HELP! MIJN DOCHTER WIL KIM KARDASHIAN WORDEN
BEELD: ADRIAAN VAN DER PLOEG
Niet alleen pubermeisjes zijn de hele dag bezig met selfies, ook veel jongere kinderen leggen zichzelf graag vast op beeld. Worden het geen kleine narcisten van al dat ik, ik, ik? En welke bijdrage leveren ouders daaraan, als zij werkelijk alles op de foto zetten wat hun spruiten doen?
Je moet maar durven: een boek uitgeven met de titel Selfish en daarin alleen maar selfies opnemen die je in de afgelopen negen jaar maakte. 445 pagina’s dik. Kim Kardashian deed het. Misschien in haar geval commercieel gezien geen gek idee. Met meer dan 71 miljoen Instagramvolgers is er een flinke potentiële afzetmarkt voor een boek met heel veel foto’s van… jezelf.
Je moet maar durven? Is dat niet een ouwevrouwenbenadering van deze situatie? Onlangs waren wij met het gezin een paar dagen naar Parijs. Bij elke highlight in de stad riepen de twee oudste jongens (10 en 9 jaar): ‘Ik wil een selfie maken!’ Leuk, die cultuur, maar eerst een selfie, dan pas kijken. Mijn telefoon staat na zes dagen stedentrip vol foto’s van twee zeer zelfbewuste jongetjes in doordachte poses bij de Eiffeltoren, de Notre Dame, de cel waarin Marie Antoinette gevangen zat en de stapels botten en schedels van de ondergrondse begraafplaatsen in de catacomben van Parijs. De jongste, van 7, begon pas na drie dagen te roepen dat hij ‘ook een selfie wilde maken’. Op zijn selfies staat een wat verdwaasd kijkend jongetje dat nog niet weet dat een selfie zonder pose eigenlijk niet geslaagd is.
GLANS EN GLITTER
De jongens zijn ook nog niet in de leeftijd dat ze zich bezighouden met Kim Kardashian en ik vermoed dat ze ook op grond van geslacht zich daar niet erg voor interesseren. Maar Kim is een ideaaltype voor veel jonge meisjes. Zo is ze wereldberoemd. En beroemd worden, niets meer en niets minder, is de grootste ambitie van tegenwoordig. Onderzoek uit 2009 van Mijn Kind Online laat zien dat zes op de tien Nederlandse kinderen tussen 11 en 17 jaar graag beroemd wil worden. Behalve dat Kim Kardashian wereldberoemd is, leidt ze the glamorous life. Fashion, beauty, private jets, parties, holidays. So happy en just having fun. Het glanst en het glittert, rijkdom all over. En waarom willen al die kinderen wereldberoemd worden? Juist. ‘Dat ik rijk ben en in een heel mooi huis woon’, aldus het onderzoek van Mijn Kind Online. En Kim, die heeft het allemaal.
‘ER ZIJN WEL ONDERZOEKERS DIE ZICH ZORGEN MAKEN, MAAR ER ZIJN ER OOK DIE ZEGGEN DAT DE SOCIALE MEDIA GOED ZIJN VOOR HET OPBOUWEN VAN ZELFVERTROUWEN’
Moet je je als ouder zorgen maken wanneer je dochter wil zijn als Kim Kardashian? Of iets wat erop lijkt? Lovenswaardig vinden we dat streven naar beroemd worden om niets over het algemeen niet. En wat het ook lastig maakt: de selfies van Kim Kardashian zijn nogal vaak een soort van soft-erotisch dan wel gewoon pornografisch. Veel borst, veel bil, veel naakt, veel lip, veel ordinair. Liever niet dat je kind dat ook doet.
Een bredere vraag in die selfie-obsessie is: groeien jongens en meisjes die de hele dag bezig zijn met zichzelf uit tot narcistische persoonlijkheden? Stoten ze na jaren van ik, ik, ik niet op hun 20ste hun neus aan de maatschappij wanneer blijkt dat behalve hun ouders toch niet iedereen zo vol verwondering over ze is? Want ouders dragen ook bij aan de verheerlijking van het zelf. Decennia terug werden er alleen foto’s gemaakt bij bijzondere gelegenheden, op verjaardagen en vakanties. Nu leggen ouders van jongs af aan álles vast van hun kinderen. Duizenden foto’s maken we, honderden filmpjes, waarvan we de leukste en grappigste via WhatsApp sturen naar grootouders en vrienden of plaatsen op Facebook en Snapchat zodat anderen ze ook kunnen zien. Drie meter op je loopfietsje? Filmpje! Themaweek op school? Ga maar naast je werkstuk staan, maak ik een foto van je. Gevallen? Foto van de wond! Wat gebeurt er met het zelfbeeld van kinderen als ze steeds in het centrum van de aandacht staan?
HET IS DE OPVOEDING
In het algemeen zijn kinderen narcistischer dan vroeger. Sander Thomaes is als psycholoog verbonden aan de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Southampton. Volgens hem zijn er standaard vragenlijsten om narcistische trekken te meten. Al tientallen jaren worden die vragenlijsten afgenomen. ‘Tegenwoordig scoren jongeren gemiddeld beduidend hoger op de vragenlijst dan een aantal decennia geleden,’ zegt hij.
Een antwoord op de specifieke vraag of jonge kinderen narcistischer worden van de vele foto’s die ouders maken en/of de huidige selfie-cultuur kan hij niet geven: er is geen onderzoek naar gedaan. Thomaes: ‘Wel denk ik dat de gewoonte om kinderen voortdurend op beeld vast te leggen, en deze beelden te delen met anderen, past binnen een individualistische opvoedcultuur waarin kinderen een centrale rol spelen, op een voetstuk worden geplaatst en worden beoordeeld in termen van ‘hoe leuk’ en ‘hoe vaardig’ ze zijn.’ Van deze opvoedcultuur is bekend dat het narcisme van kinderen in de hand kan werken, aldus Thomaes.
‘STOOT DIE SELFIE-GENERATIE NA JAREN VAN IK, IK, IK NIET OP HUN 20STE HUN NEUS AAN DE MAATSCHAPPIJ?’
Eddie Brummelman, ontwikkelingspsycholoog aan de Universiteit van Amsterdam, durft ook niet zomaar een verband te leggen. Ook Brummelman wijst op de invloed van een opvoedcultuur; hij deed er samen met Thomaes onderzoek naar. ‘Het is normaal dat ouders hun kinderen bijzonder vinden, maar we zien dat overwaardering van kinderen door hun ouders kan leiden tot narcistischer kinderen,’ zegt hij.
Om die neiging tot overwaardering bij ouders te meten, maakten Brummelman en collega’s een vragenlijst. Het ging daarbij om kinderen tussen de 8 en 12 jaar, de leeftijd waarop het zelfbeeld beïnvloed wordt door anderen. Ouders kregen stellingen voorgelegd als ‘mijn kind is een geweldig voorbeeld voor andere kinderen’ en ‘mijn kind is specialer dan andere kinderen’. Sommige ouders scoren daar hoog op. ‘En vaak zijn dat ouders die zelf narcistisch zijn,’ zegt Brummelman. Logisch misschien ook wel, want als je zelf geweldig bent, is je nageslacht dat natuurlijk ook. Wat ook kan, denkt Brummelman, is dat ouders proberen via het kind de bewondering te krijgen die ze zo zoeken. Geestig genoeg, bleek uit het onderzoek, dichten dit soort ouders hun kinderen vaak ook kennis toe die ze onmogelijk kunnen hebben. Op de vragen of hun kind bekend is met de Groene Zee en de bestorming van Australië antwoordden sommige ouders ja.
Meer artikelen lezen? Neem een abonnement op Opzij!
GEZONDE ZELFWAARDERING
Als je je kind overdreven veel complimentjes geeft, vind je je kind té speciaal. Er is niets mis met een compliment, zegt Thomaes, maar zorg ervoor dat de complimenten die je geeft oprecht zijn. Je mag een kind ook, op een ondersteunende manier, laten weten als het bepaalde dingen nog niet zo goed kan, of als het nog wat te leren heeft. Overwaardering is ook steeds bezwaar maken als je kind dezelfde behandeling krijgt als de rest van de groep. Het is vragen om een voorkeursbehandeling. Zelfs met het geven van een bijzondere naam kan overwaardering zijn; je verzekert jezelf ermee dat je kind zal opvallen.
Thomaes beschouwt narcisme als een ‘mixed blessing’. Narcisten nemen initiatief in groepen, gaan makkelijk sociale contacten aan, zijn charmant, durven belangrijke beslissingen te nemen en knopen door te hakken. Minder leuk is dat ze agressief kunnen worden als ze beledigd of bekritiseerd worden, moeilijk relaties en vriendschappen kunnen onderhouden, impulsief zijn en vaak op leidersposities komen waarvoor ze niet geschikt zijn. Denk: Donald Trump, een prototype narcist.
Maar goed, stoppen nu met foto’s maken en delen op de sociale media? Thomaes: ‘Het is goed om je als ouder te realiseren dat kinderen onvoorwaardelijke liefde en warmte nodig hebben. Kinderen varen er wel bij als ze weten dat je om hen geeft, wat er ook gebeurt. Dat is niet hetzelfde als je kind voortdurend op een voetstuk plaatsen. Een kind heeft geen bewondering nodig van zijn ouders, maar steun.’ Brummelman wijst erop dat het ook niet verboden is om kinderen een gezonde zelfwaardering bij te brengen. Ouders die dat doen, tonen interesse in hun kinderen. ‘Ze leren hun kind dat ze waardevol zijn als persoon, als zichzelf,’ zegt hij. ‘Ze laten hun kinderen merken dat ze ertoe doen, maar zonder ze het gevoel te geven dat ze belangrijker zijn of meer rechten hebben dan andere kinderen.’
SEXYER
Dan rest ons nog de zorg Kim en haar selfies. Annemarie van Oosten promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op sexy selfies. Ze richtte zich daarbij op jongeren tussen de 13 en 18 jaar, de jong-adolescenten. ‘Sexy selfies van beroemdheden als Kim Kardashian zijn zeker van invloed op het zelfbeeld van jongeren,’ zegt ze. ‘En zaken als reality-tv ook, zoals Jersey Shore, waarin het erom gaat jezelf zo sexy mogelijk te presenteren. Hoe meer jongeren dat soort dingen zien, hoe eerder ze ook sexy foto’s van zichzelf maken en delen. Sexy zijn wordt een onderdeel van hun identiteit.’
Ze beaamt dat sexy foto’s vooral een meisjeskwestie is, maar onderzoek laat zien dat ook jongens het steeds meer doen, wat zich uit in het tonen van de torso en spieren. Of het allemaal kwaad kan, weet Van Oosten nog niet. ‘We kunnen bijvoorbeeld niet zeggen wat het voor het zelfvertrouwen doet op de langere termijn. We weten ook niet of het ten koste gaat van andere kwaliteiten waaraan je als jongere je identiteit kunt ontlenen. Er zijn wel onderzoekers die zich zorgen maken, maar er zijn er ook die zeggen dat de sociale media goed zijn voor het opbouwen van zelfvertrouwen.’
‘KINDEREN VAREN ER WEL BIJ ALS ZE WETEN DAT JE OM HEN GEEFT. DAT IS NIET HETZELFDE ALS JE KIND VOORTDUREND OP EEN VOETSTUK PLAATSEN’
Vrees je als ouder voor het een of ander, dan is erover praten het enige wat je kunt doen, zegt Van Oosten. Verbieden leidt tot niets. ‘Een probleem is natuurlijk dat ouders er vaak zelf niet veel van weten. Het is voor hen een nieuwe omgeving. Maar vraag bijvoorbeeld eens wat je kind zelf vindt van iemand als Kim Kardashian. Vraag ook of ze onder druk weleens iets gedaan hebben op sociale media wat ze eigenlijk niet wilden.’ Je kunt je kind ook vertellen dat er andere aspecten zijn waarmee ze zichzelf kunnen laten zien. Hun sportiviteit bijvoorbeeld, of intelligentie.
Jonge meiden zijn ook niet gek. Ze weten heus wat de risico’s zijn van zichzelf sexy presenteren. Bovendien, de invloed van vriendjes en vriendinnetjes op jonge adolescenten is vele malen groter dan de invloed van Kim Kardashian. Van Oosten: ‘Wat Kim Kardashian presenteert als normaal raakt jongeren wel in hun dagelijks leven, maar beroemdheden heb je altijd al gehad. Het enige is dat het nu sneller wordt overgenomen. Maar pas als ze zien dat vriendjes of vriendinnetjes iets doen, gaat je kind het ook doen.’ Opvoedkundig geldt hier eigenlijk een klassieker: geef ze jouw waarden mee, dan heb je de meeste kans dat het wel goed komt.