COVERINTERVIEW SASKIA NOORT: ‘IK ZIE STEEDS MEER HOEVEEL AGRESSIEF SEKSISME ER IS’
De ongekend succesvolle thrillerschrijver Saskia Noort ontpopte zich sinds Keulen tot een sterke stem in het feministisch debat. ‘Uiteindelijk gaat het allemaal om de beheersing van de man. Hoe kan hij zichzelf in toom houden? Het wordt tijd dat daar meer aandacht aan besteed wordt.’
Het is bijna onvoorstelbaar, gezien de naam die ze inmiddels is, maar het is nog maar dertien jaar geleden dat Saskia Noort haar eerste thriller publiceerde, Terug naar de kust. Zesendertig was ze, ze freelancete voor bladen als Marie Claire en Viva en was gelukkig getrouwd. Haar zoon Matthieu was 10, haar dochter Julia 8. Dat haar debuut in een oplage van 5.000 exemplaren uitkwam, zei haar niet zoveel. Twee dagen na verschijnen – Noort was nietsvermoedend met haar gezin op vakantie – bleek haar boek uitverkocht.
Een jaar later, met de verschijning van De eetclub, was Saskia Noort uit Bergen, Noord-Holland opeens de hype van het jaar. Dat het boek zich afspeelde in haar woonplaats, onder verveelde yuppen-vrouwen, zorgde voor het nodige geroddel rond het boek; ze verkocht er meer dan een half miljoen exemplaren van. In haar kielzog werd de literaire thriller in Nederland opeens big business.
Inmiddels woont ze in Amsterdam, alleen. In een grachtenpand dat te koop staat: Noort wil kleiner wonen, meer geld hebben om van te leven, minder het gevoel hebben te moeten werken. Van de meer dan tweeënhalf miljoen boeken en de filmrechten die ze verkocht, kocht ze jaren geleden een huis op Ibiza.
Haar dochter Julia van bijna 21 woont in het achterhuis van het pand en komt tijdens het interview – aan de met boeken, tijdschriften en notities bezaaide keukentafel – af en toe aanwaaien. Ze gaat wat boodschapjes doen, of ze iets voor haar moeder moet meenemen? En eten ze samen straks?
Noorts nieuwe boek, Huidpijn, is al klaar als ik haar ontmoet. Ik heb alleen de eerste helft mogen lezen. Ze vindt het niet prettig als journalisten het einde al kennen voor het boek goed en wel in de winkel ligt. Huidpijn gaat over Anne Koster, een gevierd tv-presentatrice met een eigen talkshow. Ze is net de 40 gepasseerd en hoopt nog altijd dat haar kinderwens door kundige artsen vervuld zal worden; afgezien daarvan lijkt er geen vuiltje aan de lucht in haar leven. Tot ze binnen afzienbare tijd – tja, de wet van Murphy – alles kwijtraakt waar ze om geeft. Het maakt haar wankel…
Wanneer ik Noort zeg dat ik verrast ben door haar boek, door het mededogen waarmee ze Anne neerzet, door de manier waarop ze het medialandschap ontmantelt, lijkt ze te ontspannen.
Hoe begon Anne voor jou?
‘Ik wilde vanuit een bekend persoon schrijven omdat dit extra spanning geeft. Annes leven ligt onder een vergrootglas, ze kan bijna niets ongezien doen. Ik wilde per se schrijven over een vrouw op een bepaald punt in haar leven. Anne wil te laat nog een kind, de meest confronterende vorm van ouder worden. Ze is 42 en daarmee oud voor tv, haar programma wordt haar afgenomen. Ik vind het mooi om te beschrijven dat iemand die zo bekend en geliefd is, zo’n eenzaam leven kan leiden.’
Was het makkelijk je in haar te verplaatsen?
‘Ik ben niet zo bekend als Anne, maar ik ben vaak genoeg te gast geweest in de Nederlandse talkshows om me te kunnen voorstellen hoe Anne zich daarin beweegt. Ik heb me ingelezen en bovendien zelf ervaren hoe er daar met vrouwen wordt omgegaan.’
Wat bedoel je daarmee?
‘Hoe er over Eva Jinek geschreven is! Wat die vrouw over zich af zou hebben geroepen omdat ze naast journalist en presentator ook een vrouw is die het leuk vindt om hoge hakken te dragen. Het is zo ongelofelijk seksistisch.’
Heb je zelf ook dit soort dingen meegemaakt?
‘Ik heb fors succes gekend – en nog wel. Toch merk je dat de Nederlandse literatuur gedomineerd wordt door mannen. Ik ben geen literair wonderkind, dat weet ik, en ik heb het hier dus niet per se over mezelf. Het gevierde binnen de Nederlandse Letteren gaat vrijwel altijd over mannen.
Toen Baantjer de GNM Meesterprijs kreeg, een oeuvreprijs voor thrillerauteurs, gebeurde dat tijdens de uitreiking van de Gouden Strop en was het op het NOS Journaal. Toen ik ’m daarna kreeg, was de uitreiking rond middernacht op de zolder van een bibliotheek met één verslaggever van een regionale krant. Het lastige is dat als je er iets van zegt, je een ‘zeikwijf’ of een ‘diva bent. Maar op de inhoud wordt nooit ingegaan.’
‘Mathijs van Nieuwkerk kan aan tafel niets met vrouwen. Het wordt nooit een gesprek zoals hij dat met mannen voert’
En als het over televisieoptredens gaat?
‘Ik zat onlangs bij Pauw om te praten over vrijheid van meningsuiting. Ik zat er bewust omdat redacties voor dit soort onderwerpen nooit een vrouw kunnen vinden. Dus ik was de vrouw. Alleen: ik ben, en ik vermoed dat veel vrouwen zo zijn, niet het type vrouw dat heel hard door anderen heen gaat schreeuwen. Die mannen zijn in zo’n uitzending bezig met een wedstrijd, niemand luistert naar elkaar. Zelfs Jeroen Pauw komt er niet meer tussen, en dan denk ik: wat doe ik hier?
Ik snap dat je op televisie die assertiviteit nodig hebt. Dat makkelijke praters het beter doen. En makkelijke praters zijn meestal mannen. Maar deze constructie maakt dat we steevast twee of drie boze, witte mannen zien, en één vrouw die bekend is vanwege haar killerbody. Inhoudelijk kom je er niet veel verder mee.’
Ik proef in je boek meer liefde voor RTL Late Night dan voor DWDD. ‘Humberto is heel vriendelijk, je krijgt bij hem meer ruimte. Natuurlijk is zijn programma commerciëler, maar ik denk dat het voor vrouwen een prettiger omgeving is. DWDD is eigenlijk best een seksistisch programma. Patricia Paay, als lekker gek mens met veel minnaars zit eerder bij DWDD dan Hanna Bervoets met haar nieuwe boek. Want Patricia zegt gekke dingen, is niet te serieus. Mathijs van Nieuwkerk kan aan tafel niet zoveel met vrouwen. Het wordt nooit een gesprek zoals hij dat met mannen voert. ’
De impact van social media speelt een belangrijke rol in Huidpijn. Je bent zelf ook actief op onder meer Twitter en Instagram.
‘Ik heb er een haat-liefdeverhouding mee. Ik vind Twitter nog steeds niet echt leuk, maar ik kan het wel steeds meer zien als een spel. Het werkt. Als er een nieuw boek aankomt, is het gewoon een mooi kanaal. Maar ik merk ook dat je social media niet alleen ter zelfpromotie moet gebruiken, je moet wel bereid zijn zo nu en dan echt iets van jezelf te laten zien – of je mening te geven over een actueel onderwerp. Maar goed, ik word er nog altijd naar van als mensen zeggen dat je geneukt moet worden of dat niemand je wil neuken…’
Wanneer gebeurt dit vooral?
‘Wanneer ik me uitspreek over seksueel misbruik. Toen dit najaar de hashtag #zeghet trending was, een initiatief om andere vrouwen te bewegen hun ervaringen met seksueel geweld te delen, zat ik met een aantal andere ‘ervaringsdeskundigen’ in Pauw. Dan zit je wél met vrouwen aan tafel. Terwijl, seksueel misbruik ís geen vrouwenonderwerp. Er worden mannen misbruikt, mannen misbruiken. Dit gesprek moet met mannen en vrouwen gevoerd worden. Als je een tv-programma maakt met vier vrouwen die vertellen over hun misbruik, dan krijg je reacties van ‘daar heb je die zeurvrouwtjes weer met hun huilie-huilie-verhalen.’
In 2007 vertelde Saskia Noort in JAN Magazine dat ze op haar 14de door een bekende is verkracht. Ze heeft het destijds voor zich gehouden: bang voor de reactie van haar ouders, bang voor geroddel in het dorp, bang om niet geloofd te worden. ‘Dat leek me erger dan het feit zelf.’
Heb je er spijt van gehad, dat je het hebt verteld?
‘Soms wel. Omdat ik niet had verwacht dat ik ook zo veel negatieve reacties zou krijgen. Zelfs bekenden zeiden: ‘moest dat nou?’
Hoe bewust was de keuze om erover te beginnen?
‘Ik vond en vind dat mijn misbruik geen geheim hoefde te zijn. In mijn persoonlijke kring was het bekend. Dus ik dacht: als er vragen in die richting worden gesteld, geef ik antwoord.’
Wat heeft die bekentenis je opgeleverd?
‘Dat ik kan praten met andere slachtoffers. Dat ik bezig ben met de Stichting Seksueel Geweld. Dat ik dat van de grond kan krijgen. Of het gaat helpen is een tweede, maar zichtbaarheid en bespreekbaarheid alleen al zijn belangrijk.’
‘Ik vind het shockerend dat er veel mannen durven te zeggen: wie wil jou nou verkrachten’
Vind je jezelf naderhand gezien naïef, met hoe je het toen in de JAN en daarna in Volkskrant Magazine hebt losgelaten?
‘Misschien. Ik ben minder bleu geworden. Ik zie steeds meer hoeveel agressief seksisme er is. De ellende die alle #zeghet-vrouwen over zich heen hebben gekregen! Ik vind het shockerend dat er veel mannen in reactie daarop durven te zeggen: wie wil jou nou verkrachten?’
Anne wordt in je boek regelmatig een koude kut genoemd. Dat kille imago heeft ook aan jou gekleefd. Hoe stom het ook klinkt, dat interview waarin je je ervaring met seksueel geweld deelde, maakte ook dat ik destijds dacht: goh, daar zit een mens.
‘Ja, dat snap ik. Maar ik denk dat ik ook gewoon meer mens geworden ben voor de buitenwacht, omdat ik meer mens geworden bén. Ik ben minder bang om mezelf te delen. Ik ben ouder geworden, heb een echtscheiding meegemaakt…
Er is een bewust moment geweest waarop ik dacht: fuck it, nu ga ik niet meer spastisch doen over wat privé is en wat niet, ik ga gewoon mezelf zijn. Ik denk dat het een beetje door Zomergasten kwam (Noort was daar in de zomer van 2014 te gast, FvW). Je bent drie uur op televisie, dan moet je wel iets delen. Rond diezelfde tijd ging mijn relatie met mijn vriend uit – de vriend van na mijn echtscheiding. Ik merkte: waar maak ik me eigenlijk druk over. Je kunt toch niet alles beschermen.
Ik ben ook in psychotherapie geweest. Ik ben van nature iemand die alles wil beheersen. Ik heb geleerd dat je over veel geen controle hebt, dus dat je er ook niet altijd mee bezig hoeft te zijn.
Misschien is het ook wel ingezet met die interviews, dat ik daarna onbewust heb gedacht: nu weet iedereen alles, nu kan ik loslaten.’
Er zit een scène in Huidpijn, waarin Anne bij DWDD te gast is. Ze is daar om te vertellen hoe het nu met haar gaat – niet best, gaat het. Toch weet ze een geweldig beeld van zichzelf neer te zetten. Heb jij wel eens iets soortgelijks ervaren?
‘Ja. Ik weet nog dat ik op een avond voor het eerst de scheiding had besproken met mijn man. ’s Morgens om zes uur zat ik in een taxi naar een Koffietijd-achtig programma. Ik was hartstikke emotioneel, maar afbellen, dat doe je niet.
In dat programma kreeg ik een award. Ik schoot vol, maar niet vanwege die prijs. Ik herinner me nog dat ik me zo kut voelde – maar op de beelden is het niet te zien. Blijkbaar kan ik me voordoen als dat ijskonijn. Prima. Het is belangrijk om jezelf te zijn, ook in het openbaar, maar je hebt dat masker soms wel nodig.’
Het is alweer even uit met je vriend. Hoe goed ben je zelf in het omgaan met liefdesverdriet?
‘Liefdesverdriet maakt je even gek. En de toegang via social media tot alle ins en outs van je ex maakt het er niet beter op. Daarover gaat Huidpijn ook. Vrouwen zijn sneller geneigd veel in te leveren in een relatie. Ik kan me wel voornemen dat ik het in een volgende relatie anders doe, maar ik ken mezelf: als ik verliefd ben, ga ik als een soort vloerkleed voor de deur liggen. En koken, eieren bakken, fruitsalades maken. Tot de man denkt dat het altijd zo zal gaan.’
Vind je het dan nu niet lekker rustig, ergens?
‘Ik vond het lang moeilijk. Omdat ik denk: hoe kan het nu twee keer zo mis gaan? In hoeverre ligt dat aan mij? Ik begin me nu meer bewust te worden van de vrijheid, maar ik merk ook dat ik die niet mijn hele leven wil.’
In hoeverre was de breuk met je vriend anders dan je scheiding?
‘Een scheiding is zo ingrijpend, emotioneel én zakelijk. Er is niets bizarder dan met je advocaten jaarrekeningen doornemen. Ik dacht alleen maar: ik ga thuis zijn, zorgen, eten koken, rust bewaren, geen ruzie maken met mijn ex-man. Dat is goed gelukt, vind ik zelf. De kinderen werden groter, we verhuisden naar Amsterdam en er kwam een nieuwe man. Toen wij vervolgens na een paar jaar uit elkaar gingen, gingen ook de kinderen de deur uit. Dus ik ging van een vol naar een leeg huis.’
Wat vond je daar vooral moeilijk aan?
‘Ik ben iemand die een rol moet hebben. Ik heb best een tijd geprobeerd de kinderen terug te lokken. Met heel lekker eten, alles in huis hebben. Maar ook daar ben ik doorheen – of nou ja, dat zeg ik nu, maar mijn dochter woont dus in het achterhuis.’
Het afgelopen jaar uit je je op Twitter steeds meer over misstanden. Op de massa-aanranding in Keulen reageerde je héél feministisch. Was dat er altijd al?
‘Eigenlijk wel. Als puber las ik Marilyn French, Erica Jong en Anna Blaman, en dat had denk ik ook wel te maken met het seksueel geweld dat ik heb meegemaakt. Maar vervolgens kwam ik in mijn huwelijk – wat een goed huwelijk was – automatisch in de rol van de vrouw terecht. Stapje terug, kinderen, het huishouden. Ik heb bijna altijd wel gewerkt, maar als freelancer voor bladen, vanuit huis. Ik zat heel erg in het traditionele patroon. Toen de kinderen klein waren was dat ook wel comfortabel.
Als de kinderen op bed lagen, stond ik in mijn huiskloffie te strijken, terwijl ik Sex and the City keek. Ik stond te genieten. Ik vond het tegenstrijdig, dat wel. Toen de kinderen ouder werden, ging ik schrijven. De damesbladen over zomerslank je bikini in was ik ook wel een beetje zat. Maar ik had nooit verwacht dat mijn boeken zo’n groot succes zouden worden.’
Op Twitter uit je ook je zorgen over opkomend religieus fundamentalisme en over daarmee gepaard gaand seksisme.
‘Er was laatst een verhaal over twee jongens, asielzoekers, die waren hier een maand of drie. Ze hebben drie vrouwen aangerand in een steeg. De jongens hadden een sigaret gevraagd, de meiden hadden geglimlacht, één meisje had iets blootachtigs aan.
Ze hebben veel strafvermindering gekregen, want de advocaat zei dat ze dit in hun thuisland niet gewend zijn. Ik vind dat verontrustend. Het gaat uiteindelijk allemaal om de beheersing van de man. Hoe kan hij zichzelf in toom houden? Het wordt tijd dat daar meer aandacht aan besteed wordt. Want dit gaat een groot probleem worden.’
Waar maak je je het meest zorgen om?
‘Hoe verkoop je dit verhaal aan kinderen? Aan die meisjes die geen korte shirtjes aan mogen omdat docenten daar niet tegen kunnen? Echt, soms zeg ik tegen mijn dochter: mijn tijd was echt veel leuker om in op te groeien.’
Huidpijn ligt vanaf 7 juli in de winkel
Saskia Noort in 140 Woorden
Geboren: 13 april 1967, te Bergen
Opleiding: Journalistiek en Theaterwetenschappen in Utrecht
Literaire thrillers: Debet (2013), Koorts (2011), De verbouwing (2009), Afgunst (2007), Nieuwe buren (2006), De eetclub (2004), Terug naar de kust (2003)
Prijzen: Noort werd meermaals genomineerd voor de Gouden Strop. In 2014 werd Debet genomineerd voor de NS Publieksprijs. In 2013 won Noort de GNM Meesterprijs voor haar hele oeuvre.
Verfilmingen: Terug naar de kust (2009), De eetclub (2010) en De verbouwing (2012).
Nieuwe buren is als serie te zien op RTL4, volgend jaar komt seizoen twee op de buis.
Nog meer: Noort is columnist voor Linda en schreef in 2010 aan het scenario van de bioscoopthriller Loft.
Boek op de keukentafel: Vrouwen schrijven niet met hun tieten
Ergernis: ‘Dat je als single vrouw altijd meteen als ‘sneu’ wordt afgeschilderd. En alles wordt uitvergroot: ja, ik zat even op Tinder. Nou, èn.’
Door Femke van Wiggen