33 MANNEN EN EEN 16-JARIG MEISJE

Pas toen de beelden het internet over raasden, ging het meisje naar de politie. In eerste instantie had ze het zo snel mogelijk willen vergeten. ‘Het is niet eens mijn lichaam dat het meest heeft geleden. Ik voel me als vuilnis, ik voel me gestigmatiseerd, alsof mensen zeggen dat het mijn schuld is,’ zei ze tegen Braziliës grootste krant O Globo.

Het duurde niet lang voordat er over het slachtoffer allerlei verhalen opdoken in de media. Ze zou op haar 13de al moeder geworden zijn. Ze zou funkfeesten bezoeken, bekend om seksueel beladen liedjes, en daar had ze ook seks. Ze was, kortom, geen net meisje. Ze gedroeg zich eerder als een piranha; dat is in Brazilië niet alleen een vleesetende vis, maar ook een mannenverslinder.

Het was, zo luidde de conclusie, haar eigen schuld dat ze verkracht was.

In Brazilië wordt volgens statistieken van de overheid elke 11 minuten een vrouw verkracht. Er bestaat een cultuur van verkrachting. De socioloog Renata Gonçalves schrijft op nieuwssite Nexo Jornal naar aanleiding van de zaak in Rio de Janeiro: ‘Aan mannen wordt een krachtig temperament toegedicht, van de leider, en vrouwen worden afgeschilderd als breekbaar, liefhebbend, zorgend.’ Dit zit volgens haar zo diep in de Braziliaanse maatschappij verankerd, dat men zich niet realiseert dat het cultureel bepaald is. Dat maakt dat vrouwen als eigendom worden beschouwd, van hun ouders of hun echtgenoot. Hun lichaam behoort niet aan henzelf toe, diezelfde ouders en echtgenoot moeten controleren of ze er wel eerbaar mee omgaat. Wordt een vrouw verkracht, dan is ze er volgens die logica zelf schuldig aan. Dan had ze maar niet uit hun beschermde wereld moeten treden.

Gonçalves denkt daarom dat het verhogen van de straffen voor verkrachters zal helpen: ‘Een eind maken aan deze  verkrachtingscultuur betekent een eind maken aan de ongelijkheid tussen de seksen. We moeten op scholen seksueel onderwijs inzetten om leerlingen bewust te maken van machismo en homofobie.’

Dezelfde maandag dat in Brazilië het nieuws over het 16-jarige meisje bekend werd, gingen duizenden vrouwen de straat op en dat kreeg nog wekenlang vervolg. Haar lotgeval hebben de emmer doen overlopen, want vrouwengroepen in Brazilië roeren zich al een tijdje tegen de conservatieve krachten in de politiek. Die zijn tegen abortus (in Brazilië toegestaan in geval verkrachting, risico voor het leven van de moeder of misvormingen van de foetus), beschouwen homoseksualiteit als een ziekte en zien de vrouw het liefst als steunpilaar van de man thuis.

Meer artikelen lezen? Neem een abonnement op Opzij! 

Vast mikpunt van alle kritiek en spot is de evangelische, inmiddels geschorste voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Eduardo Cunha. Toen hij als voorzitter gekozen werd, verklaarde hij dat hij de abortuswetgeving zou terugdraaien en dat onder zijn voorzitterschap het homo-huwelijk geen schijn van kans maakte.

Cunha ligt al een tijd onder vuur omdat hij wordt beschuldigd van het aannemen van miljoenen dollars aan smeergeld. Het Huis van Afgevaardigden moet stemmen over zijn definitieve afzetting, terwijl justitie de zaak in onderzoek heeft. Maar voordat hij werd geschorst, loodste hij de impeachment van Dilma Rousseff, de eerste vrouwelijke president van Brazilië, met succes door het Huis van Afgevaardigden. Officieel werd Rousseff geschorst wegens boekhoudkundige trucjes in de begroting. Zelf houdt ze vol dat het feit dat ze een vrouw is haar afzettingsprocedure heeft versneld.

Veel vrouwen zijn dat met haar eens. Zoals Lívia Domiciano (24) en Emília Jomanilis (29), beiden universitair geografisch onderzoekers in Rio de Janeiro, en actief op het gebied van rechten voor vrouwen en LHBT’ers (lesbiënnes, homo’s, biseksuelen en transgenders). ‘Kijk maar hoe de huidige regering eruit ziet.’ De regering van interim-president Michel Temer bestaat uit louter witte (oudere) mannen, terwijl meer dan de helft van de Braziliaanse bevolking gekleurd is en vrouwen de helft van de bevolking uitmaken. Jomanilis: ‘Onder Rousseff was er een ministerie van Vrouwenzaken. Dat functioneerde weliswaar niet optimaal en had geen groot budget, maar er was wel aandacht voor de positie van de vrouw. Het ministerie is afgeschaft en er is nu alleen nog maar een staatssecretaris voor vrouwenzaken.’ Die staatssecetaris is net als Cunha evangelisch en is tegen abortus in alle gevallen.

Domiciano en Jomanilis vinden het schokkend hoe Rousseff in de media werd afgeschilderd, nadat Cunha de impeachmentprocedure in gang had gezet. ‘De zenuwachtige uitvallen van de president’, zette het blad ISTOÉ op de cover en plaatste een foto van een schreeuwende Rousseff. Die kan genomen zijn op het moment dat ze het Braziliaanse voetbalteam aanmoedigde, vinden Jomanilis en Domiciano, en is volgens hen dus uit zijn context gerukt. Het ergst vinden ze een afbeelding van de president met gespreide benen. Sommige autobezitters hebben die rond hun benzinedop geplakt.

Dat interim-president Temer (75) een 43 jaar jongere vrouw heeft, daar heeft in Brazilië niemand het over, snuiven de twee. Deze Marcela Temer, die de naam van haar man in haar nek liet tatoeëren, werd onlangs in het rechtse opinieweekblad Veja neergezet als mooi, bescheiden en een familiemens. Ze kreeg de hoon van duizenden vrouwen over zich heen die op Facebook verschenen in wulpse poses en verklaarden ook zo mooi en bescheiden te zijn als Marcela Temer. Domiciano: ‘In dit soort subtiliteiten zit het dus. Er wordt ons te verstaan gegeven dat we net zoals Marcela Temer moeten zijn. Zijn we anders, dan zijn we geen goede vrouwen.’

Feministische groepen in Brazilië hebben hun ups en downs, zegt Jomanilis. ‘Maar we beleven wel een momentum nu, met de demonstraties tegen Cunha en Temer, en zeker sinds die vreselijke verkrachting en de coup tegen Dilma. Voorheen stonden we met een man of dertig op 8 maart en op 25 november – dat is de dag tegen geweld tegen vrouwen – maar nu zijn we met honderden en duizenden per keer.’

De wet hebben de vrouwen aan hun kant. De extreem-rechtse gedeputeerde Jair Bolsonaro beet een collega-gedeputeerde in een zitting van het Huis van Afgevaardigden in 2014 toe dat ze het niet eens verdiende door hem verkracht te worden. De uitspraak wekte afschuw door het hele land en raakte niet bedolven onder nieuwe schandalen. De vrouwelijke gedeputeerde stapte naar het Hooggerechtshof, dat afgelopen juni bepaalde dat Bolsonaro wordt vervolgd wegens aanzetten tot verkrachting en vernedering. Het Hooggerechtshof rekent het Bolsonaro zwaar aan dat hij met het woord ‘verdienen’ verkrachting afschildert als een beloning en op deze wijze bijdraagt aan de cultuur waarin verkrachting wordt goedgepraat. Hierdoor kan Bolsonaro zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezingen in 2018 wel vergeten.

Een 22-jarige Amerikaanse werd op de universiteitscampus van Stanford tijdens een feestje verkracht, terwijl ze dronken was. Het meisje kan zich er niets van herinneren, want ze ging out en werd buiten wakker, achter een container, tussen de bladeren, met haar onderbroek naar beneden. 

Pas later begreep ze uit de media wat haar overkomen was, blijkt uit de aangrijpende slachtofferverklaring die ze voor de rechtbank had opgesteld. De dader, de 20-jarige student en zwemmer Brock Turner, had haar de bosjes ingesleurd en werd op heterdaad betrapt door twee mannen die voorbij kwamen fietsen. Zo kwam de zaak aan het licht. 

Turners vader vond dat hij onmogelijk jaren in de gevangenis kon worden gestopt voor een ‘misstap’ die maar twintig minuten had geduurd. De rechter was gevoelig voor het argument dat Brock nooit eerder een vergrijp had gepleegd en dat hij aan het begin van een veelbelovende carrière stond. Hij kreeg slechts zes maanden, terwijl zes jaar was geëist.

Door Wies Ubags