DIT IS DE SHORTLIST VAN DE OPZIJ LITERATUURPRIJS 2016

Maanden geleden begonnen wij, de jury, te lezen voor de Opzij Literatuurprijs. Stapels inzendingen verorberden we (naast vele koppen koffie en broodjes ei), uren praatten we. Op zoek naar uiteindelijk dat ene boek, de beste door een vrouw geschreven Nederlandstalige roman van 2015.

We lazen autobiografische romans, verhalenbundels, debuten, novelles. Over de liefde, verlies, over het verliezen van liefde. Over misbruik en misbruikers. Over geesteszieken. Over dichters. We lazen de eigenzinnige verhalen van auteur Maartje Wortel, romans van interessante schrijvers als Désanne van Brederode, Wanda Reisel, Joke van Leeuwen en Wytske Versteeg.

Binnen de rijkdom van dat al zochten we naar de verhalen en de vertelstemmen die ons het meest bijbleven. Omdat het plot sterk was, de personages onvergetelijk, de vorm dwingend of de stijl ragfijn. En terwijl we dat deden, en in onze hoofden duidelijk werd welke auteurs dit jaar onze shortlist zouden vormen, won Annelies Verbeke de F. Bordewijkprijs, Connie Palmen de Libris Literatuurprijs, Hagar Peeters de Fintro Literatuurprijs en Inge Schilperoord De Bronzen Uil.

Dat ook de andere jury’s meer oog hebben voor de prestaties van vrouwelijke auteurs kunnen we alleen maar toejuichen. Hoe geweldig ook, een paar zwaluwen maken nog geen zomer. Wie de Lezeres des Vaderlands en haar strijd voor een eerlijker behandeling van de vrouwelijke schrijver volgt (op Twitter: @lezdesvad) weet: er is nog veel te winnen. Dus we gaan door.

Net als vorig jaar hebben maar liefst drie debuterende romanciers de shortlist gehaald: Kim van Kooten met Lieveling (Lebowski), Hagar Peeters met haar
roman Malva (De Bezige Bij) en Inge Schilperoord met Muidhond (Podium). Verder is Nicolien Mizee genomineerd voor De halfbroer (Nijgh & Van Ditmar), Connie Palmen voor Jij zegt het (Prometheus) en Annelies Verbeke voor Dertig dagen (De Geus).

Wat ons opviel? Alle genomineerde auteurs beschikken over grote verbeeldingskracht, of ze nu kiezen voor een aan die verbeelding ontsproten verhaal of
dat op waargebeurde feiten baseren. Het heeft wat ons betreft prachtige literatuur opgeleverd. Waar we toch echt, op zaterdag 10 september 2016, één winnaar uit zullen verkiezen.

UITREIKING: 10 SEPTEMBER 2016

Kom ook naar de uitreiking van de OPZIJ Literatuurprijs 2016. Die vindt plaats tijdens De Boekenparade, op zaterdag 10 september, om 16:00 uur in de Tuinzaal van de Tolhuistuin aan de IJpromenade in Amsterdam. Dagkaarten zijn € 7,50 en te koop via 2016jaarvanhetboek.nl. Opzij-lezers krijgen € 2,50 korting met de kortingscode HTBOPZIJ. 

Kim van Kooten – Lieveling 
Dat Kim van Kooten een multitalent is, bewees ze naast haar acteerwerk al met de scenario’s voor de bioscoophits Alles is liefde (2007) en Alles is familie (2012).
Voor haar debuutroman Lieveling maakte ze de dappere keuze het terrein van de feelgood te verlaten. Ze baseerde haar verhaal op dat van Pauline Barendregt, een vriendin, die gedurende haar jeugd stelselmatig misbruikt werd.
Lieveling begint wanneer de 5-jarige Puck en haar moeder halverwege de jaren zeventig intrekken bij ‘ome meneer’, een man die in een advertentie in de krant een huishoudster zoekt. Pucks moeder is een mentaal zwakke vrouw uit een kansarm Rotterdams gezin. Wonen in een villa in Zwijndrecht met een oude man, trouwen met hem; ze presenteert het de buitenwacht als sprookjesachtig.
Ze weigert toe te geven dat ze in werkelijkheid een Grimm-sprookje is binnengestapt. Dat die gulle ome meneer haar meermaals per week op de bank parkeert met een fles rosé en tijdschriften, zodat hij aan haar dochtertje kan zitten, tot ver in haar puberteit. Dat hij er geraffineerde praatjes op nahoudt om het meisje medeplichtig te maken.
Door het verhaal vanuit het meisje te vertellen en haar talent voor dialogen ten volle te benutten, weet Van Kooten bewonderenswaardig genoeg de vaart en humor in Lieveling te houden. Wij zien er wel een film in ook.
Lebowski, € 19,99

Nicolien Mizee – De halfbroer 
De halfbroer van Nicolien Mizee (51) gaat verder waar Toen kwam moeder met een mes meer dan tien jaar geleden eindigde. Die roman, net als De halfbroer lovend ontvangen, ging over een vrouw die zich los probeerde te maken van haar familie, wat een virtuoos kabbelende roman opleverde.
In De halfbroer heeft de vrouwelijke hoofdpersoon, Marly Sanders, een soort van zelfstandig leven, tot haar eigen verbazing. Marly, eind dertig, heeft een uitkering en woont op een zolderkamer, net als Mizee een paar jaar geleden. Het merendeel van de tijd vraagt ze zich af waarom zij niets begrijpt van wat anderen logisch vinden, waarom ze over gewone dingen – een vaatdoekje – te lang nadenkt, waarom gesprekken bij haar nooit normaal verlopen. Tot ze opeens wind mee lijkt te krijgen in haar leven. Er is een onpeilbare man die haar uiteindelijk toch lijkt te willen, haar boek slaat aan en de redactie van een vooraanstaand literair tijdschrift wil met haar werken. Wanneer vervolgens haar vader op sterven ligt, trekt haar bedillerige familie weer aan haar, met name haar licht gestoorde moeder. Het is een artistieke vooraanstaande familie – Mizee is een telg van de muzikale Andriessen-familie.
De verhaallijn is bij Mizee eigenlijk ondergeschikt aan de manier waarop Marly naar de wereld en zichzelf kijkt en de taal die ze gebruikt om dat te verwoorden. Die is snedig, vilein en vaak erg grappig. En daarmee heeft Mizee een prachtig portret van een vrouw geschetst.
Nijgh & Van Ditmar, € 18,50

Connie Palmen – Jij zegt het 

Jij zegt het gaat over het leven van de dichters en geliefden Ted Hughes en Sylvia Plath – de introverte Ier en de extraverte Amerikaanse. Hun even hartstochtelijke als turbulente huwelijk kent vele pieken en dalen; Hughes heeft inmiddels een andere liefde wanneer Plath, in februari 1963, zelfmoord pleegt.
Sindsdien wordt Plath, moeder van hun twee kinderen, gezien als ‘het slachtoffer’ van hun huwelijk. Ted Hughes, zo luidt het oordeel – zeker van felle feministen indertijd – is verantwoordelijk voor haar zelfmoord. Wanneer zijn nieuwe liefde jaren later op dezelfde manier zelfmoord pleegt, en daarbij ook hun gezamenlijke kind mee de dood in neemt, is Hughes in de media verworden tot Een Slecht Mens.
Palmen kwam op het lumineuze idee deze van zichzelf al fascinerende liefdesgeschiedenis vanuit Hughes te vertellen. Het levert haar meest poëtische en misschien wel beste boek tot dusver op. Jij zegt het gaat over de liefde, maar ook over schrijverschap en over het verlangen naar een Echt Zelf.
De vakjury van de Libris Literatuurprijs oordeelde: ‘Het is een scherpe roman, waarin verlangen, gemis, liefde en dood een huiveringwekkend verbond aangaan.’
Prometheus, € 19,95

Hagar Peeters – Malva 
De Chileense dichter en Nobelprijswinnaar Pablo Neruda (1904-1973) had een dochter, met een Nederlandse vrouw. Malva werd geboren met een waterhoofd en verstoten door haar vader, die niet begaan kon zijn met haar, maar wel met andere armen en verdoemden. Ze stierf op haar 8ste, in Gouda. Ze heeft nooit een stem gehad.
Tot de dichter Hagar Peeters haar die gaf: in Malva laat ze het meisje zichzelf terug de geschiedenis inschrijven. Ze gaat op zoek gaan naar een ghostwriter, die ze vindt in Hagar Peeters, dochter van een journalist die in Chili was toen Neruda overleed, dochter van een man die haar lang niet wilde kennen.
Peeters weet op overtuigende wijze dit magische verhaal met biografische details te verweven en doet dat in prachtig, soms lucide proza. Het is haar gelukt: Malva leeft. Of, zoals de jury van de Fintro Literatuurprijs het verwoordde: ‘… een boek dat de duistere drijfveren van de mens onderzoekt en het veelkantige mysterie van de liefde verkent.’
De Bezige Bij, € 19,90

Inge Schilperoord –  Muidhond 

Het is een plakkende warme dag wanneer Jonathan thuis keert, in een dorp aan de duinen. Zijn vrome moeder maakt weinig woorden vuil aan waarom hij de gevangenis mag verlaten – hij is vrijgesproken vanwege gebrek aan bewijs. Ze hoopt, net als haar zoon, dat hij zich herpakken kan en in staat is een beter mens te worden. Al baart het haar wel zorgen dat er een nieuw buurmeisje naast hen woont. Haar zoon valt op jonge meisjes.
Jonathan houdt zich ondertussen vast aan zijn strenge dagritme, aan de gevangenispsycholoog die hem ‘ontzettend gemotiveerd’ had genoemd en aan een aantal van diens wijze lessen: ‘Het is niet de persoon van de pleger die slecht is, maar het zijn de daden die grensoverschrijdend zijn.’ Terwijl de zomer zindert, wordt Jonathans hoofd voller en onrustiger en valt het hem steeds moeilijker een beter mens te worden.
Muidhond is een beklemmende, pijnlijke roman, waarin de auteur je – of je nu wil of niet – tergend langzaam meeneemt naar het onontkoombare einde. Onderwijl legt ze bloot waar een falend systeem toe kan leiden.
Podium, € 17,50

Annelies Verbeke – Dertig dagen 
In 2013 bracht Annelies Verbeke (40), bekend van romans als Slaap! en Reus, een tijd door in het Frans-Belgische Callicanes, een klein gehucht dat tijdens de Eerste Wereldoorlog in de frontlinie lag. Het ligt vlakbij Calais, toevluchtsoord van vluchtelingen die pogen naar Groot-Brittannië over te steken. Verbeke blogde over Callicanes, voor een project dat 300 jaar Grens heette. Als buitenstaander kreeg ze veel te horen.
Dertig dagen speelt zich ook af op het platteland van de Westhoek. Gek genoeg voelt Alphonse, van oorsprong Senegalees, zich in dit troosteloze, getraumatiseerde gebied thuis. Hij is gelukkig, domweg gelukkig. Hij is goed. Hij doet goed. Hij heeft er weinig moeite mee dat hij zijn muzikantenbestaan in Brussel heeft verruild voor zijn werk als klusser. Hij houdt van zijn werk, en van de verhalen die mensen hem tijden het werk toevertrouwen.
Steeds meer klanten vertrouwen hun geheimen aan Alphonse toe, steeds vaker merkt hij dat hij iets voor hen kan betekenen. Zo brengt hij een mishandelde vluchteling terug naar een illegaal kamp en behoedt hij een moeder voor zelfmoord. Maar juist wanneer hij en zijn Vlaamse vriendin Kat aan hun eigen toekomst willen bouwen, blijken donkere wolken zich boven Alphonse te hebben samengepakt en sleurt Verbeke haar met zorg opgebouwde verhaal een andere kant op.
Dertig dagen is een geëngageerde en urgente roman over de simpele maar ingewikkelde vraag wat juist is tegenwoordig.
De Geus, € 19,95

Door Femke van Wiggen

De jury van de OPZIJ Literatuurprijs bestaat dit jaar uit Jacqueline Bel (hoofddocent moderne letterkunde aan de Vrije Universiteit en auteur), Elsbeth Etty (recensent voor NRC Handelsblad en auteur), Lies Schut (recensent De Telegraaf) en Femke van Wiggen (redacteur Opzij en auteur).