SINGLE PAPA’S: JA, ER BESTAAN OOK VADERS DIE HUN KINDEREN ALLEEN OPVOEDEN

Daar gaat de hoop op een doorwrocht referaat over de bijzondere band tussen single vaders en hun dochters. Toch woonden in 2015 nog altijd ruim 21.000 meisjes onder de 16 jaar (1 procent) in een mannelijk eenoudergezin. Peanuts misschien naast de ruim 200.000 meiden (14 procent) die alleen door hun moeder worden opgevoed, maar zij zijn wel dé experts in vader-dochterrelaties.

Uit het schaarse vaderonderzoek dat er is, blijkt dat een betrokken vader vrouwen veel voordelen oplevert. Zo doen ze het beter op school (en hebben ze later daardoor betere banen), zijn ze zelfverzekerder, onafhankelijker, ambitieuzer, stressbestendiger en als klap op de vuurpijl ook nog eens gelukkiger in de liefde. Met Michelle, Sacha en Anouk zit het dan wel goed: voor hen is elke dag een papadag.

Sacha (16) en Maarten (51) Vis
Beroepen: vwo-scholier en human resource manager
Overige gezinsleden: Toine (17)
Drie-eenheid sinds: 2005, na het overlijden van moeder Mariëtte
Nu: wonen nog steeds met z’n drieën
Opvoeding in één woord: leuk (Sacha), plezier (Maarten)

Sacha: ‘Soms vragen mensen mij of ik het niet vervelend vind om met alleen maar mannen te wonen.’
Maarten: ‘En? Wat zeg je dan?’
Sacha: ‘Mwah. Soms. Jij en Toine praten heel vaak over auto’s. Daar kan ik niet over meepraten. Jij doet ook weleens leuke dingen met mij, maar die dingen doe je volgens mij vooral omdat ik ze leuk vind.’
Maarten: ‘Ik zal het nooit meer over auto’s hebben! Toine en ik delen bepaalde interesses. Mannendingen. Maar met jou kan ik goed over geurtjes praten. Dat boeit mij ook, maar op de een of andere manier zijn auto’s toch interessanter.’
Sacha: ‘Gelukkig kan ik wel veel met jou bespreken. Jij hebt vrouwelijke trekjes. Je luistert goed en je staat open voor gevoelens. Ik kan gerust twee uur lang tegen je aan lullen. Eigenlijk ben je een kwart vrouw.’
Maarten: ‘Ik heb het gevoel dat wij een goede band hebben. Al begrijp ik lang niet alles van je. Soms moet ik tegen mezelf zeggen: “Het is een meisje, wacht effe, hoe werkt dat ook alweer?” Dan vraag ik wel eens advies aan mijn zus of schoonzus.’
Sacha: ‘Echt?’
Maarten: ‘Mijn vrouw Mariëtte heeft mij een opvoedtip meegegeven. Zij wist dat ik ongeduldig kan zijn en dat jij dan zou dichtklappen. Daarom moest ik jou met heel veel zachtheid benaderen. Dat werkt beter voor jou en voor ons.’
Sacha: ‘Dat doe je dan goed. Verder merk ik niet dat jij mij anders behandelt dan Toine.’
Maarten: ‘Jongen of meisje maakt niet zoveel verschil, karakter wel. Maar ik ben wel beschermender naar jou toe. Als jouw vriendje op de stoep zou staan en zijn kop staat mij niet aan, dan sla ik ’m zo de deur weer uit, heb ik je weleens gezegd. Ik beloof je dat ik het niet zal doen, maar het komt wel uit mijn hart. En als jij bijvoorbeeld seks zou hebben, dan is dat voor mij toch anders dan bij Toine. Dat is wel een typisch vader-dochterdingetje.’
Sacha: ‘Dat zou ik jou nóóit vertellen! Dat is gewoon gênant. Tegen een moeder zou ik dat wel zeggen. Sorry, man.’
Maarten: ‘Begrijp ik wel.’

‘Ik breng niet snel een kopje thee en koekjes, dat zit niet in mijn systeem’

Sacha: ‘Moeders voelen sommige dingen beter aan omdat ze zelf vrouw zijn. Bijvoorbeeld menstruatiebuikpijn: dat snap jij niet echt. Maar ik mis dat niet.’
Maarten: ‘Ik vind het zelf naar dat ik niet zo verzorgend en georganiseerd ben. Ik zal jou niet snel een kopje thee en koekjes brengen. Dat zit niet in mijn systeem.’
Sacha: ‘Dat neem jij jezelf vooral heel kwalijk.’
Maarten: ‘Nou, kwalijk. Ik vind het rot dat het er niet is. Ik denk namelijk dat jij dat nodig hebt, een soort liefde, precies om vier uur. Iemand die je daarna naar boven stuurt.’
Sacha: ‘Ja, ik heb wel iemand nodig die mij in de gaten houdt. Die erachteraan zit dat ik mijn huiswerk doe. Ik ben slecht in plannen.’
Maarten: ‘Mariëtte zou dat gedaan hebben. Die was veel strenger. Ik helemaal niet. Dat is echt een gemis.’
Sacha: ‘Jij had een tijdje een vriendin die wel heel daadkrachtig en consequent was.’
Maarten: ‘Tja, consequent zijn is inderdaad niet mijn sterkste kant.’
Sacha: ‘Als ik om 1 uur thuiskom in plaats van om 11 uur word je niet eens boos!’
Maarten: ‘Ik zou jullie meer aandacht willen geven. Soms heb ik daar de puf niet voor. Het zou fijn zijn als iemand anders dat zou oppakken. Een paar jaar na het overlijden van Mariëtte stond ik open voor een nieuwe liefde. Primair voor mezelf, maar ook voor jullie. Er zijn wel relaties geweest, maar geen blijvende. Ik weet niet hoe andere mannen het voor elkaar krijgen om zo snel weer een vrouw te ritselen om hun kinderen op te voeden.’
Sacha: ‘Jij hebt van mij geleerd hoe je met vrouwen om moet gaan.’
Maarten: ‘Dat klopt, Ik vraag jou weleens advies. En wat heb jij van mij geleerd?’
Sacha: ‘Om in mezelf te geloven. Jij gaf mij het vertrouwen dat ik dingen kon.’
Maarten: ‘Fijn dat je dat zegt. Ik dacht wel dat ik dat deed, maar dat is pas waar als jij dat zelf ook zo voelt.’

Anouk (30) en Frans (57) van Loon
Beroepen: woonbegeleider gehandicaptenzorg en supermarkteigenaar
Overige gezinsleden: Chiel (28) en Judith (25)
Viereenheid sinds: 2003, na de scheiding, tot 2006, toen Frans’ nieuwe vriendin introk
Nu: Anouk woont samen en heeft twee kinderen
Opvoeding in één woord: vrij (Anouk), hecht (Frans)

Anouk: ‘Na de scheiding was het snel duidelijk dat wij drieën verder zouden gaan met papa. Dat was wel een shock, hier in het dorp. Wij bleven in hetzelfde, inmiddels half uitgeklede huis wonen. Alles ging door zoals we gewend waren, alleen dan zonder mama. Als oudste van 16 nam ik ongemerkt de moederrol over. Dat ging automatisch. Ik voelde me verantwoordelijk voor het geluk van mijn broertje en zusje. Ik regelde van alles en controleerde of ze hun verplichtingen nakwamen. Dat namen ze me niet altijd in dank af. Daarnaast deed ik het grootste deel van het huishouden. Ik vond dat niet vervelend. Sterker nog, ik voelde me er goed bij. Ik vind dat vaders moeten vaderen. Niet moederen. De vaderrol is pittig genoeg. De band met mijn vader is daardoor heel speciaal. Ik heb hem echt als mens leren kennen en niet alleen als ouder.

Soms verlangde ik naar een knus, huiselijk gezinsleven. Met z’n allen lekker op de bank. Wij kenden dat niet, ook niet toen mijn ouders nog samen waren. Ons huis was een inloophuis. Alles kon, alles mocht, binnen bepaalde grenzen. Regels waren er nauwelijks.

Na drie jaar trok de nieuwe vriendin van mijn vader bij ons in. Opeens viel ik weer terug in de rol van kind. Ik vond het moeilijk om iets van Anita aan te nemen. Was jaloers op haar band met papa en op haar positie in huis. Zij was van de structuur en de regels. Moest ik ineens al mijn afspraken in een agenda gaan schrijven! Mooi niet: ik was geen klein kind meer. Anita wilde ook over alles praten. Over emoties. Terwijl wij juist allemaal binnenvetters zijn. Dat heeft de eerste jaren flink gebotst. Inmiddels weet ik dat Anita een breekijzer was: ik heb nu zelf een agenda en let er bij mijn kinderen op dat zij hun gevoelens niet wegstoppen.

Zonder vader mist een kind een leraar op het pad naar de volwassenheid. Pa zat bovenop onze schoolprestaties. Hielp mij met huiswerk, ging praten op school, wilde dat ik verder kwam. Door hem ben ik zelfverzekerder, assertiever en onafhankelijker geworden. Hij heeft mij geleerd dat ik mijn eigen mening mag hebben en hoe ik die kan verwoorden. Dat hij laatst tegen mij zei dat hij trots was op wat ik allemaal voor elkaar heb gebokst, zal ik niet snel vergeten.’

‘Alles ging door zoals we gewend waren, alleen dan zonder mama’

Frans: ‘Om verschillende, persoonlijke redenen heb ik na de scheiding de opvoeding op me genomen. Met z’n vieren zijn wij op die trein gestapt en doorgedenderd. Het gaf mij een bepaalde vorm van vrijheid. Binnen een relatie verander je als persoon. In je eentje doe je wat je zelf leuk vindt. Anouk werd zo’n beetje mijn praktijkondersteuner. Ik beschouwde haar als maatje in de opvoeding. Ik denk dat zij veel voldoening uit die rol heeft gehaald. Met Anita kwamen er meer regels en structuur in huis. Dat kenden de kinderen niet zo. Met drie pubers die elk hun eigen bezigheden hadden, was het lastig heel strakke grenzen aan te houden. Daardoor leek het soms een huishouden van Jan Steen.

Ik heb in de opvoeding heel wat steken laten vallen. Was vaak aan het werk. Zeker op emotioneel gebied heb ik veel laten liggen. Ik heb mijn kinderen daarvoor mijn excuses aangeboden. Die eerste jaren hebben we nooit over de scheiding gesproken. Pas toen Anita in ons leven kwam, is dat veranderd.

Vooral bij mijn zoon ben ik de fout ingegaan. Dat heeft meer met karakter dan met sekse te maken. Hoewel? Als vader benader je jongens toch anders dan meisjes. Voor mijn zoon was ik veel strenger, terwijl ik naar de meisjes toe onbewust zorgzamer was. Ik had bij hen iets meer oog voor emoties. Nog veel te weinig door mijn eigen beperkingen op dat gebied. Chiel heb ik harder – directer – benaderd. Onze relatie was vooral van praktische aard. Hij heeft het niet makkelijk gehad.

Toen Anita bij ons kwam wonen, waren de kinderen 18, 16 en 14 jaar. Het heeft in het begin flink gedonderd. Zo erg dat Anita en ik ons weleens afvroegen waar we in godsnaam aan waren begonnen. In de loop der jaren hebben we elkaar gevonden. Gelukkig.’

Michelle (25) en Martin (60) de Rijk
Beroepen: investmentmanager en leerkracht basisonderwijs
Overige gezinsleden: geen
Twee-eenheid sinds: 1995, na het overlijden van moeder Tineke
Nu: Michelle woont samen met vriend Tom, maar slaapt één dag per week bij Martin
Opvoeding in één woord: soepel (Michelle), evenwichtig (Martin)

Dat had ik niet moeten flikken! Mies had een positie hier, hoor!,’ antwoordt Martin op de vraag of er ooit andere vrouwen in huize De Rijk hebben gewoond.

‘Ik wilde geen inbreuk op ons leven samen,’ reageert dochter Michelle. ‘Zeker niet toen ik klein was.’ En dat voelde Martin haarfijn aan. Geen vriendinnen in huis: hij heeft zich erbij neergelegd. Dat hij Michelle vanaf haar 4de alleen opvoedde, heeft nog wel meer consequenties gehad. Had zijn vrouw Tineke nog geleefd, dan had hij gegarandeerd carrière gemaakt in het onderwijs en was hij geen leerkracht gebleven. Hij heeft er geen spijt van, maar jammer is het wel.

Toch heeft hij geen moment geaarzeld om de opvoeding in zijn eentje te doen toen Tineke ziek werd en tweeënhalf jaar later overleed. ‘No way dat ik het zou uitbesteden. Dat was mijn eer te na.’ Dat hij verder moest voor Michelle, heeft hem door de diepste rouw geholpen. Van Tineke heeft hij nog een paar kneepjes van het vak geleerd. Hoe hij die ‘takke-vlechten’ moest maken bijvoorbeeld. Op haar ziekbed heeft Tineke Martin verboden zich met Michelles kleding te bemoeien. ‘Ze vertrouwde mijn smaak niet zo.’ De kleding werd uitbesteed aan twee tantes. Overigens kwamen de echte opvoedvragen, zoals bijvoorbeeld over uitgaanstijden, pas later. Toen had Martin wel graag even willen overleggen.

‘No way dat ik de opvoeding zou uitbesteden, Dat was mijn eer te na’

Of Michelle een moeder gemist heeft? Ach, ze weet niet beter. En ze had haar tantes en haar vriendinnen om ‘vrouwendingen’ mee te doen en te bespreken. ‘Over vriendjes en alles in het verlengde daarvan stond ik niet als eerste bij mijn vader op de stoep.’ Bh’s kocht ze vroeger met een tante.

‘Ik deed dat ook,’ onderbeekt Martin haar.

‘Dag pap,’ reageert Michelle ongelovig. Martin: ‘Dag pap? Ik stond met rooie koontjes bij Victoria’s Secret omdat jij zo nodig bepaalde modellen wilde hebben. Ik heb nog nooit zoveel bh’s bij elkaar gezien!’

De rolverdeling thuis was duidelijk. Martin deed het leeuwendeel. ‘Ik was het kind. Dus ik hoefde niets te doen,’ meende Michelle. Martin vond het best. Misschien had hij in het huishouden dan wel niet zoveel aan Michelle – al had ze zo haar taken – maar in andere opzichten was zij wel degelijk zijn sparringpartner. ‘Je krijgt een andere relatie dan wanneer er nog een andere ouder is. Michelle was niet alleen mijn dochter, maar soms ook de tweede volwassene in huis.’ Ze overlegden over praktische zaken, boodschappen, vakanties. Maar: ‘Je deelt ook dingen met je kind die je normaal met je partner zou delen. Ik heb Michelle altijd veel over mezelf verteld en over het wel en wee op mijn werk. Dat had ik nooit gedaan als Tineke er nog was geweest. Ik heb haar al jong als volwassene behandeld. Ook omdat zij dat aankon.’

Michelle herkent het: ze was inderdaad best vroeg zelfstandig. Een logisch gevolg van het feit dat ze zo op elkaar waren aangewezen. Even later wordt duidelijk hoe die verhouding er in de praktijk uitziet. ‘Naar buiten met die sigaret! Hup!,’ dirigeert Michelle haar vader het balkon op.

Michelle is ambitieuzer dan Martin. Mede dankzij hem. ‘Haal eruit wat erin zit en verloochen je capaciteiten niet,’ was zijn motto. ‘Hij was sturend op schoolgebied.’ Niet dat Martin veel hoefde te pushen, Michelle wilde zelf ook graag goed presteren. Behalve die ene keer in haar eerste studiejaar toen ze dreigde haar punten niet te halen. Toen heeft Martin wel even wat gezegd.

Martin wil aan het eind van het gesprek graag van Michelle weten of hij ergens ooit tekortgeschoten is. Was of is hij niet te opdringerig? Hij wilde haar geen reden geven om uit huis te gaan en daarom was mi casa su casa. Michelle stelt hem gerust: ze heeft dat nooit vervelend gevonden. Misschien dat ze onbewust wel rekening met hem heeft gehouden door niet eerder op kamers te gaan. Al vond ze het zelf ook gezellig thuis. Omdat het allemaal heel geleidelijk ging, heeft het legenestsyndroom nooit toegeslagen. Bezorgd is Martin nog wel. Dat blijft. Want ‘the only man you can depend on is your daddy’. Michelles tegenwerping dat vrouwen hopelijk ook hun partner kunnen vertrouwen, weerlegt Martin: ‘ Een vader laat je nooit in de steek!’

Door Anne Elzinga