NAAKT OMDAT JE HET WAARD BENT

Ik kijk graag naar foto’s van naakte vrouwen en probeer te duiden wat ik zie. Enerzijds is er de hyperseksualisering van het vrouwenlichaam in de populaire cultuur. Anderzijds is er het nudistische domein waarin de vrouw zichzelf lijkt te bevrijden van kleding, schaamte en maatschappelijke stigmatisering. Vaak zijn beelden meerduidig te interpreteren.

Wat zeggen representaties in het huidige medialandschap over de betekenis van vrouwelijkheid en over wat we normaal vinden? Hoe kunnen en willen we zulke beelden waarderen en in hoeverre bepalen die de relatie die we hebben met ons eigen lichaam? Het zijn relevante vragen in mijn werk als docent visuele cultuur aan het Amsterdam Fashion Institute. Binnen de master Comparative Arts en Media, die ik in deeltijd volgde, heb ik de representatie van de naakte vrouw onder een uitgebreidere academische loep gelegd.

VERGAAND GEÏNDOCTRINEERD

In het dagelijks bestaan verhouden wij ons continu tot reclamebeelden waarin jonge, dunne en schaars geklede vrouwen overlopen van zelfvertrouwen en (seksuele) energie. Vrouwen krijgen niet langer de passieve kaart toegespeeld. Waar in eerdere decennia sprake was van de objectivering van de vrouw, stelt de Britse post-feministische professor Rosalind Gill dat het nu ingewikkelder ligt. We hebben de blik van de ander in zulke mate geïnternaliseerd, dat we ervan overtuigd zijn geraakt dat ons streven om te voldoen aan het spectaculaire, normatieve ideaalbeeld onze eigen, vrije keuze is. We willen zelf actiever sporten, eindeloos harsen, de boel laten liften. We onderwerpen onszelf aan radicale discipline en zelfverbetering, omdat we vinden dat we dat waard zijn.

Een sprekend voorbeeld is Halina Reijn, die vorig jaar in een dubbelinterview met Sophie Hilbrand in de Volkskrant aangaf dat ze botox laat injecteren ‘om zichzelf te vieren’. Sophie haalde daarop psycholoog Liesbeth Woertman aan, die stelt dat we cosmetische ingrepen niet voor onszelf ondergaan, al denken we van wel, maar omdat we ons druk maken om wat anderen van ons vinden. Professor Gill is het daar roerend mee eens en stelt dat we door vergaande indoctrinatie van de huidige mediacultuur het idee krijgen dat onze vrouwelijkheid en identiteit volledig samenvallen met ons uiterlijk vertoon. Ga je niet mee in de slag om zelf-optimalisatie, dan doe je jezelf tekort.

Deze geïnternaliseerde drang om te voldoen aan een opgelegd idee van schoonheid noemt Gill zeer verontrustend. Maar er is zeker ook een tegengeluid. Sinds de tweede feministische golf zijn vrouwen zich veel bewuster van hun zeggenschap over de betekenis van hun lichaam. We zijn tegenwoordig subversiever, we zijn zelf makers en we kunnen door technologische ontwikkelingen veel gemakkelijker onze stem laten klinken.

VERZAMELING VERBETERPUNTEN

Wat nudistisch feminisme bijzonder maakt, is dat juist vrouwen die er niet uitzien als Doutzen Kroes of Beyoncé zichzelf naakt laten zien. The Nu Project en Herself zijn twee online fotografieprojecten waarin ook vollere vrouwen, oudere vrouwen en vrouwen met een lijf dat anderszins door het leven is getekend, hun lichaam vrij aan de wereld tentoonstellen. Beide  initiatieven worden gezien als nudistisch-feministisch omdat de deelnemende vrouwen zichzelf met waardering omarmen en hun lichaam ervaren als capaciteit in plaats van als een verzameling verbeterpunten.

In werkelijkheid manifesteert vrouwelijkheid een stuk rijker en diverser dan de mainstream media ons willen doen

Deze trend draait niet zozeer om uiterlijke perfectie, maar om innerlijke waardering. Daar gaat een gevoel van bevrijding vanuit en de zelfliefde die deze vrouwen uitdragen, maakt hen net zo goed mooi. Althans, dat was mijn eerste indruk. Uit inventarisatie bleek dat de mensen om mij heen het soms minder genuanceerd zagen: ‘Als je er naakt zo uitziet moet je niet verbaast opkijken wanneer je nooit aan de man komt.’ (student) ‘Ik snap niet dat je je zo laat kennen.’ (vriendin) en ‘Ze lijken er blij mee, maar waarom moeten ze met hun hele hebben en houwen het internet op?’ (partner)

Rake opmerkingen die leidden tot een belangrijk vraagstuk: wat is de waarde van het naakt in deze twee online projecten en is het wel of geen goed idee om je lichaam zo op internet tentoon te stellen? Het begrip polysemie staat in het antwoord centraal. In de huidige post-feministische cultuur is het niet langer of of, maar kun je vaak beargumenteren dat iets zowel bijdraagt aan de vrouwenzaak als haar tegenwerkt. En dat maakt kritiek en stellingname des te ingewikkelder.

BODY LOVE

The Nu Project is een vrij toegankelijk online foto-archief van ‘honest nudes of women from all over the world’. Fotograaf Matt Blum startte het project in 2005 en werkt samen met zijn vrouw Katy Kessler. Sinds twee jaar zijn ze actief op sociale media. Met The Nu Project willen Blum en Kessler betuigen hoe mooi het vrouwelijk lichaam is in al haar verschijningsvormen en daarin gaan ze de strijd aan met het normatieve schoonheidsideaal. Diversiteit, body love en zelfwaardering vormen de kerngedachte.

Iedere vrouw kan zich online voor het project opgeven, Blum en Kessler reizen jaarlijks naar een x aantal plaatsen in de wereld om vrouwen in hun eigen huis te fotograferen. De zelfverklaarde eerlijkheid zit ’m erin dat er niet van tevoren wordt gescreend. Ieder lichaam is het waard om gezien te worden en de vrouwen kiezen zelf waar, hoe en met wie ze naakt op de foto gaan.

Inmiddels kunnen we door een galerie van ruim driehonderd beelden klikken, zijn er twee fotoboeken uitgegeven en is de eerste versie van het e-magazine [TBD] door The Nu Project gelanceerd.

Herself is in 2015 op de kaart gezet door de Australische Neighbours-actrice Caitlin Stasey. De missie is vergelijkbaar: ‘Let us reclaim our bodies. Let us take them back from those who seek to profit from our insecurity.’ Ook hier kan elke vrouw zichzelf opgeven voor een fotoshoot. Het belangrijkste verschil met The Nu Project is dat de vrouwen die we op deze website zien in een uitgebreid interview hun visie en beweegredenen motiveren.

HET GROTERE GOED

Hoe zijn deze voorbeelden van nudistisch feminisme te waarderen? De voornaamste bezwaren liggen in lijn met de geluiden uit mijn omgeving. Deze vrouwen geven de macht uit handen, ze stellen zichzelf bloot aan oneindige beoordeling en (seksuele) fixatie van willekeurig welke ander. Ze maken het zichzelf lastig in de context van werk of situaties waarin ze om andere kwaliteiten serieus willen worden genomen. En hoe feministisch is het om de aandacht zo expliciet te verschuiven naar je lichaam in plaats van naar wat je te zeggen hebt?

Desalniettemin valt er een lans te breken voor hun optreden. Deze vrouwen zijn niet naïef. Ze realiseren zich bovenstaande consequenties maar omarmen die ook ten behoeve van het grotere goed. Want het belangrijkste inzicht is dat ze met hun tentoongestelde lichamen wel degelijk iets zeggen: dat zij het waard zijn om gezien te worden, en dat vrouwelijkheid zich in werkelijkheid een stuk rijker en diverser manifesteert dan de mainstream media ons willen doen geloven. Deze vrouwen strijden voor bevrijding van het harnas waarin we onszelf vol discipline proberen te kneden. Ze pareren het idee dat niet-ideaal niet goed genoeg is en verruimen collectief de norm waartegen ons vrouw-zijn wordt gemeten. Op sociale media reageren veel vrouwen dankbaar omdat ze door het zien van deze foto’s een positiever zelfbeeld hebben gekregen en zich eindelijk ‘normaal’ durven voelen.

En dat sluit aan bij de theorie. Hoe we ons voelen in en over ons lichaam hangt voor een belangrijk deel af van hoe we ons verhouden tot (beelden van) anderen en tot culturele referenties voor wat het betekent om vrouw te zijn. Professor in gendertheorie Judith Butler gelooft dat iedere vrouw, door zich uit te spreken, zulke normatieve verwachtingen kan beïnvloeden. En in die zelfbeschikking zit de belangrijke winst. Het persoonlijke is wederom politiek en met hun geëxposeerde lichamen openen deze vrouwen de discussie over hoe we in relatie met ons eigen lichaam willen staan.

TROTS EN ZELFVERZEKERD

Het nudistische gedachtegoed (focus op zelfwaardering en loslaten van conventies en schaamte) speelt in deze bepaling een belangrijke rol. Maar die brengt ook een schaduwkant met zich mee. Doordat de nudistisch feministen trots en zelfverzekerd lijken, installeren ze een nieuwe norm waartegen we onszelf kunnen afmeten. In verschillende reacties vragen volgers zich af: blijkbaar lukt het deze vrouwen wel om zichzelf met liefde te omarmen ondanks zichtbare imperfecties. Wat zegt het over mij als ik daar moeite mee heb? En wat moet ik doen om me ook zo te voelen?

Kortom, het project zelfverbetering dreigt te verschuiven van het perfecte lichaam naar de ruimhartige geest. In de interviews op Herself vertellen verschillende vrouwen hoe ze werken aan hun zelfbeeld door meditatie, aandacht en reflectie. Zoals de 54-jarige Pam: ‘Society lives in my head and drives my opinions and actions unless I actively question and contest my motives.’ Mooi en belangrijk. Maar waar het onder de streep op uitkomt: wil je jezelf van het ideaalbeeld bevrijden, dan moet je net zo goed aan de slag.

Voor The Nu Project geven vrouwen zichzelf op. Makers Matt Blum en Katy Kessler reizen jaarlijks naar een aantal van hen toe, om ze in hun eigen huis te fotograferen. Ze screenen de vrouwen van tevoren niet, en deelnemers bepalen zelf hoe en met wie ze naakt op de foto gaan. 

 

Door Nienke Sinnema