IDEEËN VOOR EEN BETER LEVEN: KIJKEN, KIJKEN EN NOG EENS KIJKEN
Wie goed kan waarnemen, snapt de wereld beter en kan daardoor slimmere besluiten nemen. Hoe leer je goed te kijken?
Al wel vaker had de Amerikaanse hoogleraar bedrijfseconomie Max Bazerman, werkzaam aan de Harvard Business School, zich verbaasd over zijn vrouw. Als ze in een restaurant hadden gegeten, wist zij, eenmaal buiten, altijd precies te vertellen wie er naast hen had gezeten en waar ze het over hadden gehad. Hij had daar geen idee van, hij had gewoon heerlijk gegeten.
In de nachten na 9/11 kon hij de slaap niet vatten. Elke keer weer zag hij voor zich hoe het vliegtuig met een bocht de tweede WTC-toren binnenvloog. Hij vroeg zich af: had Amerika dit niet moeten zien aankomen? Hoe meer hij erover nadacht, hoe meer hij tot de conclusie kwam dat mensen te vaak cruciale informatie uit hun omgeving missen. Want de aanwijzingen voor de aanslag waren er. Goed kunnen kijken is cruciaal, zegt hij. Op hoog niveau, maar ook op huis-, tuin- en keukenniveau. Het voorkomt ruzie en rampen. Ook hijzelf moest meer als zijn vrouw in een restaurant zijn: hij moest beter leren waarnemen.
Dat we een hoop essentiële informatie om ons heen missen, zegt ook advocaat en kunsthistoricus Amy Herman. Onlangs verscheen haar boek De kunst van het observeren. Ieder mens heeft last van wat in de psychologie onoplettende blindheid heet. In een beroemd experiment bukt een medewerker achter de balie zich om iets van de grond op te rapen, terwijl hij met een proefpersoon staat te praten. Tijdens dit bukken, wordt de medewerker stiekem vervangen door iemand anders. Iets meer dan de helft van de proefpersonen merkt de persoonsverwisseling niet op. Dat we geregeld blind zijn, blijkt ook als je een nieuwe, rode auto koopt. Opeens zie je overal rode auto’s. Die rode auto’s waren er altijd al, maar je zag ze niet omdat je er geen aandacht voor had.
Sommige mensen zijn in staat de bomen én het bos te zien
Volgens Herman hebben mensen die in staat zijn alledaagse, schijnbaar onbelangrijke dingen te zien, die de bomen én het bos zien, een voorsprong op de rest. Ze begrijpen beter wat er aan de hand is, nemen betere besluiten en zijn empathischer omdat ze weten dat er meer is dan alleen hun eigen perspectief. Zo willen we allemaal wel zijn, maar hoe leer je dat, goed waarnemen?
Door kunst te kijken, zegt Herman. Ga naar het museum, kies een schilderij en benoem álles wat je erop ziet. Noem alleen de feiten. Vergeet dat het schilderij een kunstobject is, je gebruikt het hier als een verzameling informatie. Aannames zijn verboden, oordelen ook. Een vrouw alleen is een vrouw alleen, niet een zielige vrouw en daarmee een beetje sneu. Kijk goed, neem even afstand en kijk nog een keer. Vaak zie je dingen over het hoofd. Heb je die ring gezien? Die plooi daar in die jurk? Die schaduw?
We kunnen onze hersenen trainen. Door regelmatig op deze manier te oefenen op kunst, leer je beter observeren. Uit wat je ziet, kun je weer dingen afleiden. Pas deductie toe, zoals Sherlock Holmes wist wie de moordenaar was doordat de hond die nacht níét had geblaft: een bekende. Wie kan kijken, ziet beter wat er gebeurt, in zijn werk, thuis of waar dan ook. En kan succes boeken. De Zwitserse wandelaar George de Mestral keek naar zijn sokken vol kleefkruid en zag een nieuw soort hechtmiddel: klittenband. In één keer binnen, die man.
Door Monique Kitzen