Het hele consult was al een lachwekkende toestand geweest. Het is denkbaar dat ik zo lacherig was omdat ik tegelijkertijd ook zo ontdaan was over de diagnose borstkanker die ik twee weken eerder, op mijn 39ste, had gekregen. ‘U hebt mooie borsten,’ had de man ook al tegen mij gezegd, terwijl ik met ontbloot bovenlijf op de behandeltafel zat. Ik schrok toen hij dat zei, de woorden hoorden niet bij de situatie waarin ik mij bevond. Ik realiseerde me snel dat hij met een technisch oog naar mijn borsten keek. Ze waren rond, niet groot, stonden vooruit, kortom, een borstimplantaat zou daar prima bij aansluiten, hij hoefde geen zware peervorm te fabriceren, of zoiets, wat technisch toch lastiger is.

In mijn lacherigheid over deze ontmoeting besloot ik wel dat ik geen directe reconstructie zou laten doen. Deze man gaf me niet het vertrouwen dat het goed zou komen. Bovendien, een andere plastisch chirurg, die ik direct na de diagnose telefonisch had gesproken, was er duidelijk over geweest. ‘We kunnen veel,’ was hij het gesprek begonnen, ‘maar één ding: het wordt nooit meer zoals het was, zet dat maar uit je hoofd.’ Dat had me al aan het denken gezet, want wilde ik iets wat niet precies was zoals het was? In elk geval wist ik dat ik maar geen overhaaste beslissingen moest nemen en het niet moest laten afhangen van een plastisch chirurg met een bestelformulier. Als ik een reconstructie wilde, kon het later ook nog wel.

Is het je borst?
Jenny Slatman is filosoof en universitair hoofddocent metamedica aan de Universiteit Maastricht, en vanaf januari 2017 hoogleraar medical humanities aan de Tilburg Universiteit. Ze doet onderzoek naar lichamelijke identiteit, in het bijzonder naar de lichamelijke ervaringen van vrouwen met borstkanker en mensen die als gevolg van hoofd- en halstumoren een deel van hun gezicht zijn kwijtgeraakt. In de medische wereld wordt vaak gehandeld vanuit de cartesiaanse gedachte, waarbij, naar idee van de 17de eeuwse Franse denker René Descartes, het lichaam wordt beschouwd als ding of machine. Je kunt het repareren als het niet functioneert, er onderdelen aan vervangen, of eraan sleutelen als we vinden dat het mooier moet. Het klopt, zegt Slatman, dat je het lichaam als een ding kunt beschouwen. Maar er is meer aan de hand, stelt ze. Want je kunt een vrouw na een borstamputatie een nieuwe borst geven, maar is het dan haar lichaam nog wel? Wie ben je met zo’n geconstrueerde borst? Is het wel je borst? Volgens Slatman kunnen we ons lichaam op twee manieren beschouwen: we hebben een lichaam, maar zijn ook een lichaam.

1/3 van de vrouwen met borstkanker moet een borstamputatie ondergaan

21% van de vrouwen kiest na een borstamputatie voor een borstreconstructie

Borst met gevoel
Borstreconstructies kunnen worden gedaan met een implantaat of met lichaamseigen weefsel. In dat laatste geval wordt met vet uit de buik een nieuwe borst gemaakt, mits er genoeg vet is op de buik. Maar in beide gevallen ontbreekt het aan één ding: gevoel. Aan het Maastricht UMC+ werkt plastisch chirurg Stefania Tuinder. Met collega’s heeft zij een techniek ontwikkeld waardoor het bij een reconstructie met lichaamseigen vet toch mogelijk is weer een beetje gevoel in de borst te krijgen. Voorwaarde is dat amputatie en reconstructie in dezelfde operatie plaatsvinden. De oncologisch chirurg verwijdert het borstweefsel en legt de zenuwenuiteinden bloot. De plastisch chirurg haalt weefsel uit de buikwand, waarbij hij of zij de zenuwuiteinden meeneemt. Die worden gehecht aan de zenuwuiteinden in de borst, met als resultaat in meer of mindere mate een gevoel in de borst. 

Geprinte borsten
Ondernemer Maarten Verkoren is op missie: hij wil dat vrouwen een externe borstprothese op maat kunnen krijgen. Met zijn bedrijf 3D Makers Zone wil hij gaan crowdfunden om met een 3D-printer borstprotheses te kunnen maken, of delen van een borst te herscheppen. De grootste onhandigheid met een gangbare losse borstprothese is meestal dat die net niet past. Er zit te weinig ‘vlees’ aan de bovenkant, waardoor dunne kleding, zoals een shirtje, niet goed valt. Strakke kleren zitten ook niet goed, en een streepje kan ook niet, want het streepje wordt door de asymmetrie een golfje. Verder komt de prothese los van het lichaam als je voorover bukt, wat er met een beetje inkijk gek uitziet, en wordt een siliconen prothese bij warm weer nogal zweterig en plakkerig. Ook niet fijn: bij grote borsten is een prothese zwaar. Zo veel borsten, zo veel vormen en maten, en met een 3D-printer kan elke borst worden gemaakt. Waarmee genoemde zorgen niet langer aan de orde zijn, aldus Verkoren. Om te komen tot een prototype van een 3D-geprinte borstprothese werd van meerdere vrouwen de borst gescand. Ook kreeg Verkoren vanuit ziekenhuizen data aangeleverd afkomstig van CT-scans. ‘Met het prototype zijn we op pad gegaan en er is internationaal vanuit het bedrijfsleven veel belangstelling voor,’ zegt Verkoren. Maar er moet nog wel wat gebeuren, ze zijn er nog niet. ‘We zijn nog op zoek naar het juiste materiaal voor de prothese. We zijn er dichtbij, maar nog net niet helemaal. Daar hebben we nu geld voor nodig. En we hebben geld nodig om een 3D-printer te bouwen of een bestaande aan te passen die de perfecte borst kan printen. We weten dat het kan.’ (3dmakerszone.com)

Door Monique Kitzen