‘IK LIJD AAN EEN MESSIAS-COMPLEX: IK WIL VROUWEN REDDEN’
Chimamanda Ngozi Adichie werd onthaald als een ster, toen ze afgelopen herfst even in Nederland was. De Nigeriaanse schrijver wordt bewierookt als een van de succesvolste Afrikaanse auteurs van dit moment. Opzij sprak haar. ‘Ik ben geboren als feminist.’
Chimamanda Ngozi Adichie (39) is niet alleen een gevierd schrijver die in haar boeken thema’s als racisme en seksisme aanroert, ze is minstens even beroemd vanwege haar feministische denkbeelden, die ze welbespraakt en gevat over het voetlicht brengt.
Het begon met een Tedx Talk in 2013, We Should All Be Feminists,waaruit Beyoncé citaten putte voor haar nummer Flawless. De inmiddels legendarische speech is nu uitgebracht in een Nederlandse vertaling.
‘Ik denk dat het belangrijk is om je feminist te noemen,’ zegt Adichie tijdens een gesprek in de lounge van een Amsterdams hotel. Met haar hoog opgestoken haar en chique rode jurk bezit ze onmiskenbaar iets koninklijks. Dit is een vrouw die, als ze ergens binnenkomt, onmiddellijk de aandacht naar zich toe trekt. ‘Te veel mensen zijn nog steeds bang zich feminist te noemen, omdat ze het associëren met allerlei negatieve ideeën die de ronde doen over het feminisme,’ vervolgt ze. ‘Ik kreeg vandaag nog een brief van een fan die schreef: “Ik heb uw boek gelezen en ik ben het helemaal mee u eens, maar waarom noemt u het feminisme? Het is geen feminisme, het is gezond verstand.”
Zo zie ik het niet. Ik vind het belangrijk om er een specifiek woord voor te hebben en ik gebruik het woord feminist in de betekenis van het woordenboek: iemand die gelijke rechten voor vrouwen en mannen nastreeft.’
Je bent allereerst romanschrijver. Hoe ervaar je het dat je de laatste tijd ook steeds meer wordt gezien als pleitbezorger van het feminisme?
‘Dat heeft wel bepaalde risico’s. Ik krijg tegenwoordig bijvoorbeeld alleen maar boeken over het feminisme toegestuurd, terwijl ik ook echt in andere zaken ben geïnteresseerd. Maar ik omarm deze rol omdat ik dingen wil veranderen. Ik wil niet dat het bij een of ander academisch discours blijft. Waar ik blij van word, is als vrouwen naar me toe komen en zeggen: ik heb naar je speech geluisterd en toen ben ik naar huis gegaan en heb besloten: ik ga het anders doen. Ik lijd een beetje aan een Messias-complex: ik wil vrouwen redden. Ik wil dat vrouwen het recht krijgen om volledig mens te zijn. Dat is nog niet zo in deze wereld en dat vind ik oneerlijk.’
‘Ik lijd aan een Messias-complex: ik wil vrouwen redden’
Je stelt dat vrouwenemancipatie ook voor mannen beter is.
‘Ja. Want in een ongeëmancipeerde samenleving leven ideeën over mannelijkheid die ongezond zijn voor mannen. Ik zie veel mannen doen alsof ze mannelijk zijn en ik denk dat ze veel gelukkiger zouden zijn als ze die machorol niet hoeven te spelen. Ik zie ze wankelen onder die druk. Ik denk dat veel mannen hopeloos kwetsbaar zijn.
We zitten met het probleem dat we het mannelijk ego als iets breekbaars zien dat beschermd moet worden. Maar wat was er eerder? Was het mannelijk ego altijd al breekbaar en hebben we toen besloten dat vrouwen daaraan tegemoet moesten komen? Of is het mannelijk ego breekbaar geworden omdat vrouwen er altijd maar aan tegemoet zijn gekomen?’
Hoe ben je ertoe gekomen om je publiekelijk uit te spreken over feminisme?
‘Er was natuurlijk die Tedx Talk in 2013. Mijn broer en beste vriend organiseerden dat evenement en zij vroegen me een speech te houden. Ze zeiden: we weten wel een onderwerp waarover je kunt spreken, want je leest ons voortdurend de les over seksisme.
Ik wilde die Ted Talk graag doen omdat ik me gepassioneerd voel over het feminisme. Maar dat was niet het begin. Ik denk dat ik altijd al een feminist ben geweest. Je hebt vrouwen die als feminist ter wereld komen en vrouwen die het in de loop van de tijd worden. Ik ben als feminist geboren. Als kind vond ik bepaalde vrouwonvriendelijke gewoontes al vreemd. Het is bijvoorbeeld een traditie van mijn volk, de Igbo, om maskerparades te houden. Maar het is vrouwen verboden om het mooiste masker te zien. Dat vond ik als klein meisje al heel raar, want ik wilde dat masker juist wél zien.
Ik kom uit een lange lijn van sterke vrouwen. Mijn overgrootmoeder was een onwrikbare vrouw. Haar man overleed jong en in de Igbo-cultuur kan de vrouw niet het bezit van haar overleden man erven. Het gaat naar zijn broers. Mijn overgrootmoeder verzette zich daartegen. Ze zong in de straten van het dorp over het onrecht dat de broers van haar man haar wilden aandoen door zijn bezit in te pikken. Op de een of andere manier lukte het haar de dorpsbewoners aan haar kant te krijgen en behield ze haar bezit. In het dorp worden nog steeds verhalen verteld over die koppige vrouw die de broers van haar man bevocht.
En dan was er mijn grootmoeder, die werd uitgehuwelijkt aan een veel oudere man van wie ze niet hield. Twee weken na het huwelijk verliet ze hem om te trouwen met een jongen die ze wel leuk vond. Dat was in die tijd echt ongehoord. Zij was een felle vrouw, ze was de baas in de familie en dat vond ze vanzelfsprekend. Ze deelde bevelen uit, ook aan haar man. Ik was gek op haar.
Wat ik zo prachtig aan haar vond, was dat ze altijd de waarheid sprak. Ze zei gewoon wat ze dacht en daarom mocht niet iedereen haar. Maar ik heb haar er altijd om bewonderd. Want er bestaat een ongeschreven wet dat vrouwen zich moeten aanpassen, niet te veel moeten zeggen en vooral aardig moeten zijn. Dat idee heerst nog steeds en ik kan me daar zo kwaad over maken. Over Hillary Clinton is voortdurend gezegd dat ze niet aardig is, terwijl niemand Donald Trump daar ooit van beschuldigt. Hillary Clinton krijgt ook altijd het verwijt dat ze ambitieus is. Hoor je dat mensen ooit over mannelijke politici zeggen? Waarom zou een vrouwelijke politicus niet ambitieus mogen zijn? Ik vind dat echt belachelijk. Hoe kan het dat er mensen zijn die niet inzien hoe seksistisch dat is?’
Heb je het gevoel dat het met de emancipatie van vrouwen de goede kant op gaat?
‘Er zijn ontwikkelingen die ik zorgelijk vind. Ik zie bijvoorbeeld een golf van conservatisme door Nigeria trekken. Een hele generatie goed opgeleide jonge vrouwen is geobsedeerd door het idee dat ze moeten trouwen. Nee echt, het is een obsessie. De populairste bladen en blogs voor vrouwen in Nigeria gaan over trouwen. Ongelofelijk. Er zijn zo veel jonge vrouwen die uiteindelijk in een ongelukkig huwelijk belanden. Nigeriaanse mannen zijn belachelijk geprivilegieerd en erg onvolwassen, en hun jonge echtgenotes verdragen dat en proberen het allemaal zo goed mogelijk op te vangen. Ik begrijp niet waar dat vandaan komt.
‘We zien het mannelijk ego als iets breekbaars dat beschermd moet worden’
De generatie van mijn moeder was niet zo.
Ook hier in Europa zie ik dingen die mij verbazen. Nederland vindt zichzelf een progressief en vrijdenkend land. Toch heb ik mij laten vertellen dat veel Nederlandse vrouwen genoegen nemen met parttime banen. Jullie zien huishoudelijk werk en de zorg voor kinderen dus nog steeds als iets dat tot het domein van de vrouw behoort. Want als er kinderen komen, dan doet de vrouw een stap terug om zich aan de zorgtaken te wijden, en niet de man. Is daar eigenlijk een debat over gaande bij jullie? Vragen jullie je af waarom dat is en wat daaraan gedaan kan worden?’
Eigenlijk nauwelijks. Veel mensen vinden dat het zo juist goed geregeld is.
‘Dat vind ik deprimerend. Je zou toch denken dat het anders zou zijn in een land als Nederland. Maar eerlijk gezegd: ik heb nooit zo geloofd in de verhalen die Europese landen over zichzelf vertellen, over hoe vooruitstrevend ze zijn. Nigeriaanse vrouwen zouden gechoqueerd zijn als ze hoorden dat zo veel vrouwen in Nederland genoegen nemen met een parttime baan. Vrouwen werken gewoon in mijn land. Thuis blijven voor de kinderen? Nee hoor, geen sprake van.’
We moeten allemaal feminist zijn,Chimamanda Ngozi Adichie (De Bezige Bij, € 4,99)
Door Renate van der Zee