VOOR ALTIJD JONG IN DE SPOTLIGHTS

We leven nog altijd in een seksistische samenleving waarin vrouwen vaker en eerder op hun uiterlijk worden afgerekend dan mannen. Actrices vormen een beroepsgroep die wat dat betreft de frontlinie vormt; vaak genoeg worden actrices genamed en geshamed om hun uiterlijk. Binnen geen enkele beroepsgroep ligt de druk zo hoog om ‘jong’ te blijven.

Eenmaal boven de 40 zijn er nog altijd minder grote rollen te behalen voor vrouwen, ook al is dit aan het veranderen. Daarbij, ouder worden begint steeds eerder. Actrices boven de 40 die natuurlijk oud worden – dat wil zeggen, zonder cosmetische ingrepen – en een doorsnee lichaam hebben, zien we maar mondjesmaat in Amerikaanse films en series; 80 procent van de rollen zijn voor mannelijke acteurs. Als er al ‘rijpe’ vrouwen te zien zijn, spelen zij of een seksloze moederrol, of een verzuurd kreng, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Zuid-Californië.

In Hollywood trekken oudere actrices steeds vaker hun mond open. Zo vertelde Maggie Gyllenhaal dat ze op haar 37ste ‘te oud’ was bevonden om de geliefde van een 55-jarige acteur te spelen. Emily Blunt gaf aan dat het bij actrices veel te belangrijk wordt gevonden dat ze likeable zijn, Jennifer Aniston was het gespeculeer over haar babybump zo zat dat ze in een brief in The Huffington Post schreef dat ze er meer dan genoeg van had zo op haar uiterlijk beoordeeld te worden. Mila Kunis schreef onlangs dat een producent, toen zij niet halfnaakt wilde poseren voor een blad, haar waarschuwde: ‘Je komt nooit meer aan de bak.’

In Nederland horen we actrices hier niet veel over. Is dat omdat hier leeftijd en uiterlijk geen rol spelen? Of wordt het stilzwijgend geaccepteerd? Opzij ging op onderzoek uit en dat bleek minder makkelijker dan gedacht; het was moeilijk om actrices bereid te vinden hierover te praten. Gelukkig vonden we er toch vier van boven de 45 die wel wilden: Anne-Wil Blankers, Renée Fokker, Janni Goslinga en Liz Snoijink.
 Liz Snoijink (61 jaar)
 Bekend van: tv-series Dossier Verhulst (1986),  Iris (1992), Meiden van de Wit (2003), Julia’s Tango (2007), Dokter Deen en toneelstukken als  La cage aux folles (2010), On Golden Pond  (2014)

‘Toen ik op mijn 23ste van de toneelschool kwam,  kreeg ik de ene mooie rol na de andere. Die  rollen  had ik voor een groot deel aan mijn uiterlijk  te danken. Ik wist wat regisseurs van me wilden –  en dat kregen ze. Het ging vaak om de rol van de  gemene vrouw. Ik heb hiervan geprofiteerd, maar  ik heb er ook  last van gehad. Het kostte me     moeite om weer van die stempel af te komen.

Toen ik op mijn 30ste zwanger werd, stapte ik tijdelijk uit het vak. De belangrijkste fase van mijn carrière was toen al voorbij. Ik ging minder werken om bij mijn kind te zijn, maar ik werd ook voor minder rollen gevraagd. De rollen werden bovendien kleiner.

Ik ging voor het eerst het toneel weer op toen mijn zoontje anderhalf was. Dat was voor een echte moederrol. Ik speelde de moeder van een hoofdrolspeelster die eigenlijk de rol had die ik even daarvoor zou hebben gespeeld. Deze verandering zette door. Ik heb heus nog jongere vrouwen gespeeld, maar het was anders.

Nu word ik gevraagd voor vrouwen in de jeugd van hun ouderdom, en ben ik de oma van de hoofdrolspeelster. Dat is prima, ik wil niet doen of ik jonger ben. In het toneelstuk On Golden Pond speelde ik iemand die tien jaar ouder is dan ik ben. Dat zou ook niet moeten kunnen, maar dat vond ik juist ontzettend leuk. Door ouder te spelen, koketteer je niet. Want dat is het gevaar. Zo van kijk mij eens mooi en jong zijn. Net als vrouwen die in het dagelijks leven doen alsof ze 36 zijn, terwijl ze 66 zijn. Pathetisch. Het leven gaat door. Het laat zijn tekenen na, en dat moet je niet hysterisch willen tegengaan. Dan accepteer je een groot levensfeit niet.

Toch weiger ik afscheid van mijn schoonheid te nemen. Ik doe er veel aan om er zo goed mogelijk uit te blijven zien. Ik gebruik goede crèmes, ik zorg dat ik genoeg slaap, drink nooit meer dan één glas wijn per dag en ik eet gezond. Verder beweeg ik veel. Ik zwem, fiets, wandel, dans en ga naar de sportschool. Ik probeer mijn uiterlijk mooi te vinden zoals het is, maar ik zie dingen veranderen. Als ik foto’s van vroeger terug zie, valt het me op hoe vol mijn gezicht was. Mijn ogen waren groter, mijn haar was dikker en mijn figuur zo strak. Dat vind ik confronterend. Mijn man en Pierre Bokma heb ik beloofd geen plastische chirurgie te ondergaan. Als ik er toch ooit voor zou kiezen, moet ik ernstig met hen praten.’

Janni Goslinga (47 jaar)
Bekend van: tv-series Ernstige delicten   (2002), Zwartboek (2006), Daar vliegen de panters (2006), Penoza (2013), Als de dijken breken (2016) en de toneelstukken Scènes   uit een huwelijk (2006), A Streetcar Named Desire (2008), Kings of War (2015)

‘Met Barry Atsma zou ik in de verfilming van Knielen op een bed violen spelen. Toen de producent het geld maar niet rond kreeg, grapte ik: “Pas op dat ik er straks niet te oud voor ben!” De regisseur zei dat ik nog jaren goed was voor de rol, het zwaartepunt van het boek ligt immers als de hoofdpersoon rond
de 55 is.

Maar de financiering lukte niet en de nieuwe  producent wilde het verhaal beginnen wanneer het stel 30 was. Ik was te oud, Barry kon de rol wel gewoon spelen. Dat was een bittere pil. Het is stom als je, juist als je voor je gevoel het meeste in huis hebt, een rol niet krijgt. In het theater is dat niet zo, daar speelt je uiterlijk minder een rol.

Op mijn 30ste speelde ik een hoogopgeleide moeder van een meisje van 8 in de televisieserie Ernstige delicten. Terwijl vrouwen in werkelijkheid op latere leeftijd kinderen krijgen, worden steeds jongere actrices in moederrollen gecast. In het dagelijks leven zie je overal vrouwen van boven de 50, maar op tv nauwelijks. Producenten en regisseurs zeggen heel makkelijk: “Daar wil het publiek niet naar kijken.” Dat is een denkfout. Het publiek wil graag kijken naar goed drama met mensen van vlees en bloed. Van alle leeftijden.

Ikzelf beland met mijn krullen automatisch in het bakje “warm en lief”. Dat levert dan de stereotiepe rol van de zorgzame moeder op. Vaak is dat een bijrol. Ik zeg altijd: “Ik ga weer lachend een appeltaart uit de oven halen!.” Maar ook een appeltaartrol probeer ik altijd een draai te geven, bijvoorbeeld dat zo’n vrouw haar dag niet heeft, of eigenlijk haar kind verwaarloost. Ik geef een slachtoffervrouw enige onverzettelijkheid mee. En een bitch een zwakke plek. Zo zoek ik ook bij stereotiepe bijrollen naar gelaagdheid.

Een goede rol moet niet samenhangen met leeftijd, haar- of huidskleur. Ik zou het interessant vinden drama te maken over déze tijd, waarin we ons krampachtig verzetten tegen ouder worden. Laten we het daar eens écht over hebben, in plaats van allemaal op onze tenen te lopen om te voldoen aan een onhaalbaar ideaalbeeld.

Er gebeurt heus wel iets: denk aan Monic Hendrickx en Ariane Schluter (beiden rond de 50, red.). Ze spelen in Penoza en Noord Zuid intrigerende hoofdpersonages die een roeping hebben, maar ook moeder, partner of minnares zijn. Er komt meer ruimte voor vrouwenrollen weg van het cliché. Wat zal de boel opfrissen van meer kleur, leeftijd en verschillende afmetingen op het scherm.’

 Anne-Wil Blankers (76 jaar)
 Bekend van: tv-series Karakter (1971), Prettig geregeld  (1988-1991), Wilhelmina (2001), Stellenbosch (2007), de  films De moeder van David S. (1982), Leef! (2005) en de  toneelstukken Madame Rosa (2013), Een sneeuw (2015),  Moeders en zonen (2016)

‘Toen ik van de toneelschool kwam, had ik vier aanbiedingen  van toneelgezelschappen. Ik koos voor de Haagse Comedie.  In het allereerste jaar speelde ik Desdemona in Othello, met  Ko van Dijk en Paul Steenbergen. Daar stond ik als jong  kippetje tussen. Dat is geluk hebben. De directeur zocht zelfs  rollen bij mijn leeftijd.

Ik ben geen klassieke schoonheid. Ik ben ook niet  verschrikkelijk lelijk, maar mijn uiterlijk is nooit mijn instrument  geweest. Dat is handig, want dan kun je veel langer door. Alleen op uiterlijk houd je het niet lang vol, dan houdt het op als je niet meer aan het schoonheids-ideaal voldoet. Laat mij maar lekker spelen.

Vijftien jaar geleden zat ik met Pleuni Touw in de kleedkamer voor de spiegel. We trokken de plooien in ons gezicht strak. Dat beviel ons, dus besloten we een kleine facelift te laten doen. We bezochten een plastische chirurg en spraken af na onze vakantie terug te gaan voor de ingreep. Pleuni kreeg die vakantie een longontsteking en ik verloor mijn dochter. Het was verschrikkelijk. We dachten beiden: waar gaat die facelift over? En bliezen het af. Ik heb het verder nooit meer overwogen.

Veel moeite met ouder worden heb ik niet. Op toneel hoef ik rimpels niet meer te spelen. Wanneer een rol dat van me vraagt, maak ik me lelijker en ouder dan ik al ben. Ik zou eigenlijk meer moeten sporten, maar ik ben een beetje lui. Dan denk ik: ik ben 76, mag ik een dikke buik hebben? Ik heb drie kinderen gehad. Ik doe wel een strakke body aan. Ik ga alleen niet meer met blote bovenarmen over het toneel. Dat ziet er niet uit. Als ik een oudere actrice zie waarbij het allemaal niet meer precies goed zit, vind ik dat geen punt. Het gaat om wat ze te vertellen heeft.

Tien jaar geleden nam ik afscheid van het vak. Met mijn man en zoon verhuisde ik naar Friesland. Ik zag de voorstelling Wilhelmina als een mooi sluitstuk. De dozen waren nog niet uitgepakt of ik werd voor de musical Cabaret gevraagd. Daar kon ik geen nee tegen zeggen. Dat was meesterlijk om mee te maken. Joop van de Ende adviseerde me om door te gaan. Daarna bleven de rollen komen. We zijn maar weer terug verhuisd.

Zolang mensen naar me willen kijken ga ik door. En daarbij: de laatste jaren zijn er meer interessante vrouwenrollen. Vrouwen hebben op latere leeftijd een interessanter leven. Als vrouwen vroeger 60 werden, trokken ze een bloemetjesjurk aan en dan zat je in de hoek met een boek. Nu beginnen ze net aan hun derde man.’

Renée Fokker (55 jaar)
Bekend van: tv-series De zomer van ’45 (1991), Vrouwenvleugel (1995), Overspel (2011), de films Blind date (1996), Zadelpijn (2007) en op toneel van het Het diner (2012)

‘Ik ben niet iemand die ze als “archetype moeder” vragen. Meestal krijg ik pittige vrouwen toebedeeld. Misschien door de indruk die makers krijgen als ze mijn foto’s zien. Geen regisseur lijkt dan te bedenken dat ik er zonder make-up al heel anders uit zie. Ik zou ook een heel doorsnee boerin willen spelen, maar daar bellen ze mij niet voor.

In film- en televisieland zijn producenten de baas. Je moet niet denken dat regisseurs nog veel te vertellen hebben. Producenten zijn over het algemeen mannen. Dat heeft een oppervlakkiger vrouwbeeld tot gevolg. Maar meer vrouwelijke makers is geen garantie op gelijkwaardigere rollen, hoewel ik wel merk dat mannelijke scenarioschrijvers eerder een clichébeeld van een vrouw neerzetten dan vrouwen zelf.

Als actrice ben je altijd afhankelijk van of je wel of niet op het “wenslijstje” van de makers staat. Het ene moment ben je heel gewild, het andere niet en zijn dan opeens anderen dat. Het ene jaar speel je in drie telefilms, en dan is er weer niks. Dan slaat de angst om vergeten te worden toe. Dertig jaar terug had ik al periodes dat ik dacht: dit was het dan. Ook toen ik net bevallen was en met mijn kind op de bank zat. Ik had het nog niet gedacht of ik was weer ontzettend druk, en won een Gouden Kalf voor mijn rol in de film 06.

In België heb je veel karakteristieke koppen. Fantastische acteurs met rare hoofden of lijven. Dat zie je in Nederland niet. Hier moet iedereen maar knap zijn. Dat vind ik jammer. Als je op de Nederlandse toneelscholen kijkt, zie je alleen maar knappe kinderen. Het lijkt wel of Nederlanders helemaal gladgestreken zijn. En als er al wat mankeert, laten we dat een plastische chirurg opknappen. Ik heb vroeger een zwaar auto-ongeluk gehad. Na tien operaties, laat ik niemand meer iets aan mijn hoofd doen. Dat maakt me ook minder beïnvloedbaar.

Er zijn ook oudere actrices nodig, ik ga mezelf niet jonger maken. Ik vind mijn werk nog net zo leuk als vroeger. Misschien nog wel fijner, omdat ik nu meer ervaring en daardoor zelfvertrouwen heb.’

Door Roxanne Herder