HANDEN AF VAN HET ABORTUSRECHT

Beeld: Dingena Mol

De schandvlek rond abortus breidt zich uit, nu politici zich wereldwijd uitspreken tegen het afbreken van een zwangerschap. De vrije keuze, lange tijd zo vanzelfsprekend, staat onder druk. Dat baart journalist Renate van der Zee grote zorgen.

Het was de zomer van 1986 en ik was in paniek, want ik was zwanger. Ik was hartstikke jong, ik studeerde nog. Mijn toenmalige vriend woonde in Londen en het was niet duidelijk of onze relatie wel bestendig was. Meer nog dan dat: ik wilde helemaal geen kind. Ik besprak het met mijn beste vriendin, dacht er heel goed over na en koos uiteindelijk voor een abortus. Dat was een moeilijke keuze, maar aan één ding twijfelde ik geen moment: dat ik het recht had hem te maken.
November 2016, dertig jaar later. Ik zit in de auto en ik hoor een radiospotje dat in elkaar is gedraaid door de kleine christelijke partijen en anti-abortus- organisaties, ter gelegenheid van hun actieweek tegen abortus. Een vrouwenstem zegt: ‘Eén op de zeven gekochte auto’s is zilvergrijs. Eén op de zeven gezinnen is niet gewend te ontbijten. Eén op de zeven mensen viert zijn buitenlandse vakantie in Frankrijk. Eén op de zeven zwangerschappen eindigt in abortus. Laat abortus niet de gewoonste zaak van de wereld worden.’

Ik kan mijn oren niet geloven. Hoe kun je de zware keuze voor een abortus op één lijn zetten met de keuze voor een vakantieland? Hoe kun je de pijn van vrouwen die besluiten een zwangerschap af te breken zo bagatelliseren? Abortus de gewoonste zaak van de wereld? Zelfs voor mij, volledig overtuigd als ik ben van mijn recht daarvoor te kiezen, zal dat nooit iets gewoons kunnen worden.

ANTI-ABORTUSRETORIEK

Het is onmiskenbaar: er waait de laatste tijd een gure wind door Europa en Amerika als het om abortus gaat. Donald Trump riep tijdens zijn presidentscampagne zomaar dat vrouwen die voor abortus kiezen, gestraft moeten worden – hun mannen trouwens niet. Dat straffen nam hij later terug, maar hij kondigde vervolgens aan dat hij in het Supreme Court rechters zou aanstellen die tegen abortus zijn en die het wettelijk recht daarop weleens kunnen afschaffen. In Europa vormde abortus een discussiepunt tijdens de Franse presidentsverkiezingen. De Franse presidentskandidaat François Fillon verkondigde openlijk dat hij abortus niet accepteert ‘op filosofisch vlak en op basis van mijn persoonlijk geloof’.

‘We moeten altijd alert blijven, want er zijn sterke tegenkrachten’

In Oost-Europese landen als Litouwen en Macedonië zijn de afgelopen tijd strenge abortuswetten ingevoerd. In onder andere Letland, Rusland, Hongarije en Kroatië staat abortus opnieuw ter discussie. En in Polen, dat al een heel strenge wet heeft, werd vorig jaar een poging ondernomen abortus ook strafbaar te stellen als de zwangerschap het resultaat was van verkrachting of incest. Pas nadat duizenden in het zwart geklede vrouwen de straat op gingen, werd het wetsvoorstel ingetrokken.

Ook in Nederland klinken vaker conservatieve geluiden. Tijdens hun actieweek in november vorig jaar plaatsten christenen 30.000 led-waxinelichtjes op het Plein tegenover de Tweede Kamer om aandacht te vragen voor het ‘hoge aantal’ abortussen in Nederland. En dat terwijl Nederland behoort tot de landen met het laagste aantal abortussen ter wereld.

Anti-abortusretoriek komt ook van de PVV, die tijdens de vorige verkiezingen voor een radicale verlaging van de abortustermijn pleitte. De partij van Wilders riep toen ook op om vrouwen zelf voor hun abortus te laten betalen.

Onlangs zei minister Edith Schippers van Volksgezondheid in een interview met het Nederlands Dagblad dat ze geschrokken was van het aantal abortussen in Nederland, terwijl dat, zoals eerder gezegd, laag is. Ze wil het nog verder omlaag brengen door huisartsen een grotere rol te geven in het begeleiden van ongewenst zwangere vrouwen. ‘Abortus is geen verkapte anticonceptie,’ zei ze.

COMPASSIE HEBBEN

Uit een recente peiling van TNS NIPO blijkt dat Nederlandse jongeren minder positief tegenover abortus staan dan oudere mensen. Ongeveer driekwart van de mensen boven 35 jaar is voorstander van abortus, maar van de mensen tussen de 18 en de 34 is dat maar 66 procent. Marianne Cense, senior onderzoeker bij Rutgers Kenniscentrum Seksualiteit, deed onlangs onderzoek naar tienerzwangerschap en constateerde dat er voor meisjes vaak nog steeds een zwaar taboe op abortus rust. ‘Dat had ik niet verwacht,’ zei ze. ‘Misschien was dat naïef van mij. Maar ik kom uit een generatie waarvoor abortus iets is wat je moet proberen te vermijden, maar verder niet wordt veroordeeld. Abortus is al zo lang vrij toegankelijk en gratis, maar tijdens ons onderzoek spraken wij met meisjes die met niemand over hun abortus durfden te praten, ook niet met hun ouders. Ze durfden hun geheim niet te delen uit angst voor veroordeling. Ik vind dat schokkend voor een land met een liberaal seksueel klimaat als Nederland.’

Cense noemt het christelijke radiospotje ‘van de gekke’. ‘Het getuigt van weinig respect voor de ellende van ongewenst zwangere vrouwen, terwijl we juist compassie moeten hebben met hen. Niemand kiest lichtvaardig voor een abortus. Het is juist een keuze die vrouwen heel weloverwogen maken. Voor mijn onderzoek sprak ik met jonge vrouwen die zichzelf eerlijk de vraag stelden: kan ik wel voor een kind zorgen? Als die dan voor een abortus kiezen, is dat net zo goed een keuze vanuit ethische principes.’

GROTER STIGMA

Volgens Cense leidt anti-abortusretoriek niet tot een vermindering van het aantal abortussen. Dat blijkt wel uit de hoge abortuscijfers van landen met een strenge wetgeving. In Polen, dat 38 miljoen inwoners heeft, worden naar schatting 150.000 (illegale en dus onveilige) abortussen uitgevoerd, tegen 30.000 in Nederland. Cense: ‘Anti-abortusretoriek heeft alleen maar tot gevolg dat het stigma rond abortus groter wordt. En dat maakt het moeilijker voor vrouwen om een vrije keuze te maken. Dat vind ik zorgelijk.’

Ook Ellen Giepmans, directeur van Fiom, een organisatie die hulp biedt bij ongewenste zwangerschap, maakt zich zorgen over deze ontwikkeling. ‘Abortus is een legale optie. Het is kwalijk als vrouwen die daarvoor kiezen, worden veroordeeld. Dat vergroot de kans op psychische problemen achteraf. Wij maken mee dat vrouwen er tien jaar lang met niemand over hebben gesproken. Ze durfden niet vanwege het stigma. Daarom is het zo belangrijk om het taboe te doorbreken.’

Volgens Giepmans komt het nog steeds vaak voor dat ongewenst zwangere vrouwen een keuze maken die niet bij hen past, om maar te voldoen aan de eisen van hun omgeving. ‘Mensen om hen heen roepen bijvoorbeeld dat abortus ‘moord’ is, of iets dat je ‘gewoon niet doet’. Het is makkelijk om zoiets te roepen. Maar als het je overkomt, ervaar je het heel anders. Het is allereerst belangrijk de vraag te stellen: hoe empoweren we vrouwen zodat zij hun eigen gevoel volgen en niet doen wat hun omgeving wil? Want als je trouw blijft aan jezelf, maak je altijd de juiste keuze.’

MOEDIGE VROUWEN

Sinds 1984 is abortus in Nederland legaal en gratis. We leven al zo lang met een goede abortuswetgeving dat we misschien zijn vergeten dat het ook anders kan. We lijken ons meer niet te beseffen hoe hard de vrouwenbeweging voor het recht op abortus gevochten heeft. In de zeventiger jaren, toen abortus slechts werd gedoogd, demonstreerden vrouwen en masse voor het recht daarop. Uit die tijd stamt ook de beroemde leus ‘Baas in eigen buik’.

Als iemand weet hoe fel de strijd was die voor abortus is gevoerd, is het Thea Schipper, directeur van de abortuskliniek Bloemenhove in Heemstede. Zij herinnert zich nog goed hoe honderden vrouwen in actie kwamen toen de toenmalige minister van Justitie Dries van Agt de kliniek wilde sluiten. ‘Een vrouw had een klacht ingediend tegen onze kliniek en Van Agt greep dat aan om een sluiting te forceren. Hij deed dat buiten de Tweede Kamer om. Hij had het juist voorzien op Bloemenhove omdat wij daar late zwangerschapsafbrekingen deden, tot 22 weken. Hij beweerde vreselijke dingen over hoe wij te werk gingen: dat wij bijvoorbeeld schedeltjes zouden kraken. Die onzin verkondigde hij in de Tweede Kamer.’

‘Van Agt beweerde vreselijke dingen over onze abortuskliniek: dat wij bijvoorbeeld schedeltjes zouden kraken’

Van Agt had buiten de vrouwenbeweging gerekend. In een mum van tijd werd de kliniek bezet door vrouwen uit heel Nederland. ‘Er stond ME in de straat en de behandelkamers waren verzegeld, maar die moedige vrouwen verbraken de zegels en gingen in de behandelkamers zitten. De tuin zat ook helemaal vol. Het tempo waarin dat gebeurde, was ongelooflijk en de strijdlust was indrukwekkend. En wij werkten gewoon door tijdens de bezetting. Het was wel een vieze bende: die vrouwen zaten hier dag en nacht, al losten ze elkaar wel af,’ herinnert Schipper zich. ‘De ME durfde niet in te grijpen omdat er zoveel vrouwen waren. Uiteindelijk heeft de rechtbank het besluit om de kliniek te sluiten nietig verklaard.’

MOEDERSTERFTE

Dat was in 1976. Uiteindelijk duurde het tot 1981 voordat een wet werd aangenomen die abortus legaliseerde en nog tot 1984 voordat die van kracht werd. Voortaan was abortus dus legaal en gratis in Nederland. Een verworvenheid die moeilijk te overschatten is, gezien het schrikbarend hoge aantal vrouwen wereldwijd dat overlijdt aan de gevolgen van illegale abortussen. De wereldgezondheids-organisatie schat dat wereldwijd 13 procent van de moedersterfte te wijten is aan een onveilige abortus. ‘Met de verrechtsing in de politiek is duidelijk een verschuiving gaande in het denken over abortus,’ zegt Schipper. ‘Dat is een slechte zaak, want waarom tornen aan wetgeving die deze hulpverlening zo goed regelt?’

Schipper is niet bang dat er op korte termijn daadwerkelijk iets gaat veranderen. ‘Er is heel wat nodig voor een wetswijziging die de huidige termijn waarop een abortus mag worden uitgevoerd terugschroeft. Minister Schippers is op dit moment bezig met een wetswijziging zodat ook huisartsen de abortuspil kunnen voorschrijven. Ik heb het gevoel dat ze denkt: als ik dit er nu doorheen krijg voor de verkiezingen, zal die wet niet zo snel weer in behandeling worden genomen. Dus ik maak me nog niet direct zorgen. Maar wat niet is, kan komen. We moeten alert blijven, want er zijn sterke tegenkrachten. Toch denk ik dat als er werkelijk aan de abortuswetgeving gemorreld gaat worden, we heel snel veel vrouwen bij elkaar zullen krijgen om daar tegen te protesteren. Abortus is een verworven recht. En een recht kun je niet zomaar afpakken.’

Al schrijvend merk ik dat het, dertig jaar na mijn eigen abortus, nog steeds een emotioneel onderwerp voor me is. Omdat het een pijnlijke beslissing was. Maar ook omdat ik zo dankbaar ben dat de regering van mijn land mij niet dwong een ongewenst kind te krijgen of met een breinaald in de weer te gaan. Ik werd professioneel geholpen door vriendelijke mensen die mij niet veroordeelden. Wat een enorme verworvenheid.

‘Wij maken mee dat vrouwen tien jaar lang met niemand over hun abortus spreken’

Dus toen orthodoxe christenen in december vorig jaar hun jaarlijkse ‘anti- abortusmars’ in Den Haag hielden, besloot ik mee te doen met een demonstratie voor vrije keuze op dezelfde dag. Ik ging samen met Marleen (61), die een heel goede reden had om te gaan demonstreren: haar moeder raakte in het katholieke Limburg van de jaren zestig verlamd door een illegale abortus: vanwege de gebruikte zeepsopmethode kwam er een luchtbel in haar bloedbaan.

Terwijl honderden christenen voorbij trokken met borden met foto’s van foetussen in een vergevorderd stadium van de zwangerschap, stonden wij langs de kant en scandeerden uit volle borst ‘Baas in eigen buik!’. Na afloop schoot Marleen in de lach. Ze zei: ‘Dat had ik toch echt nooit kunnen denken, dat ik ooit weer ‘Baas in eigen buik!’ zou roepen.’

Op zaterdag 3 december 2016 demonstreerden honderden mensen op het Malieveld in Den Haag tegen abortus. Tegelijkertijd was er de tegendemonstratie van voorstanders van abortus.

 

Door Renate van der Zee