DE NIEUWE FIRST LADY GEEFT NIET THUIS

Beeld: Imageselect / REUTERS

Het ambt van First Lady is hopeloos achterhaald. Melania Trump bedankt voor het opgelegde baantje en blijft liever thuis in New York voor haar zoon zorgen. Hoe geëmancipeerd is dat?

Toen Barack Obama besloot dat hij president wilde worden, verdiende echtgenote Michelle als adjunct-directeur van een academisch ziekenhuis in Chicago bijna 275.000 dollar per jaar. In huize Obama was ze lang kostwinner, omdat haar dromerige man zijn zinnen had gezet op een onzekere politieke carrière. Als jonge jurist was Michelle, toen heette ze nog Robinson, zelfs mentor van het destijds onontdekte retorische talent, dat stage liep op het advocatenkantoor waar zij zich in een wereld vol blanke mannen een weg omhoog probeerde te vechten.

Aardig gelukt, prachtige carrière, tot het moment dat Barack Obama in januari 2009 de presidentiële eed aflegt. Weg topinkomen, weg prachtloopbaan. Michelle Obama wordt First Lady, of ze wil of niet. (Ze wil eigenlijk niet.) Dat betekent bloemstukken kiezen, cadeaus uitzoeken voor buitenlandse leiders, staatsbanketten voorbereiden met het keuken- personeel en opkomen voor ten minste één goede zaak, in Obama’s geval gezonde voeding.

Washington Post The Washington Times

De politieke macht van de First Lady hoort verborgen en informeel te zijn

Zeker, door de decennia heen hebben First Ladies hun stempel op het presidentschap kunnen drukken. Ze zijn de belangrijkste marketeer van de president geworden, zegt Lauren Wright, de politicoloog die daarover On behalf of the president schreef. ‘De First Lady is een sleutelonderdeel van de communicatiestrategie van het Witte Huis. Ze kan de publieke opinie heel effectief in beweging brengen, effectiever dan een politicus. Presidentsvrouwen zijn door de jaren heen dus ook steeds meer strategische publieke optredens gaan doen.’ Michelle Obama verscheen vaker op podia en in tv-studio’s dan elke andere First Lady in de geschiedenis, tot wel tweehonderd keer per jaar. Ook de politieke invloed van ‘FLOTUS’ (First Lady Of The United States) is onmiskenbaar – al is het maar omdat ze de president tot in het echtelijk bed ideeën kan influisteren. Zo trad Nancy Reagan op als officieus HR-manager. Ronald Reagan ontsloeg eind jaren tachtig zijn stafchef, omdat Nancy van de man af wilde. Het publiek werd zich bewust van Nancy’s invloed toen ze hem eens hoorbaar het antwoord op de vraag van een journalist in het oor smiespelde. Hij herhaalde het braaf.

TWEE VOOR DE PRIJS VAN EEN
Het was Eleanor Roosevelt die in de jaren dertig van de vorige eeuw voor het eerst een politiek duo vormde met haar man Franklin. Zij nam geen genoegen met de huishoudelijke rol die de presidentsvrouw tot dan toe had gehad, hij wilde niet gezien worden in zijn rolstoel, en dus trok Eleanor erop uit om als de ogen en oren van haar man ziekenhuizen, gevangenissen en kolenmijnen te inspecteren. Haar politieke betrokkenheid inspireerde latere presidentiële koppels.

Harry Truman beschreef in de naoorlogse jaren hoe zijn vrouw Bess een ‘volwaardige partner’ was in zijn werk. Hij wilde haar mening horen, zelfs over de gevoeligste dossiers: ‘Of we moeten vechten in Korea, of we een atoombom moeten gebruiken, of we het Marshallplan voor de wederopbouw van Europa moeten initiëren’. Rosalyn Carter was in de late jaren zeventig vaak aanwezig bij vergaderingen van het kabinet van man Jimmy. Hillary Clinton ging het verst: ze verhuisde het kantoor van de First Lady van de oost- naar de westvleugel van het Witte Huis, waar de presidentiële staf werkt, en trad aan als voorzitter van een commissie die het zorgstelsel moest hervormen.

SCHADUWPRESIDENT
Clinton stuitte pijnlijk hard op de ongeschreven regel over de politieke macht van de First Lady: die behoort verborgen en informeel te zijn. Clintons openlijke optreden als schaduwpresident – ‘twee voor de prijs van één’, noemde echtgenoot Bill het in de verkiezingscampagne van 1992 – wekte zoveel weerstand dat ze er tot aan haar eigen campagne in 2016 last van bleef houden. Van het stempel ‘machtsbelust’ kwam ze nooit meer af. ‘Clinton probeerde de rol van de First Lady te veranderen. Later had ze spijt en vond ze dat ze misschien te ambitieus was geweest. Want er was een groep die zei: we hebben helemaal niet op jou gestemd,’ weet Kate Andersen Brower, de journalist die First Ladies en hun entourage interviewde voor haar boek First Women. ‘Veel Amerikanen willen de First Lady niet politiek actief zien.’

Nu Melania Trump het stokje overneemt, hoeft geen kiezer daar ongerust over te zijn, getuige haar passieve rol in de campagne van haar bombastische echtgenoot. Een van de weinige keren dat ze zich uitsprak, in een speech op de Republikeinse conventie, veroorzaakte ze een schandaal omdat ze hele zinnen van Michelle Obama geleend bleek te hebben. Daarna kwam ze alleen nog uit haar schulp toen Donald Trump haar heel hard nodig had om zijn imago te verzachten, kort na de publicatie van een opname waarin hij pocht dat hij vrouwen ongevraagd bij hun kruis kan grijpen.

Melania Trump richt zich in de eerste plaats op de opvoeding van haar zoon. Ook na de inauguratie: ze verhuist voorlopig niet naar het Witte Huis, zodat Barron (10) het schooljaar kan afmaken in zijn vertrouwde klas in New York. Als langeafstands-First-Lady zal Melania’s rol in de presidentiële huishouding en politiek beperkt zijn.
‘Een presidentsvrouw kan de publieke opinie veel effectiever bewerken dan een politicus’

Jammer, vindt Doug Wead, oud-adviseur van George W. Bush en expert op het gebied van first families. Hij meent dat Melania Trump een extreem goede First Lady kan zijn. Ze heeft als geboren Sloveense, opgegroeid onder het juk van een communistisch regime, een breder perspectief op de wereld dan de meeste Amerikanen. Ze zegt zes talen te spreken (Sloveens, Duits, Servo-Kroatisch, Frans, Italiaans en Engels) en is gewend aan een leven in de spotlights. Wead: ‘Maar emancipatie betekent dat we vrouwen niet dwingen een taak op zich te nemen die anderen voor hen bedacht hebben. Dit is de keuze van een onafhankelijke, moderne vrouw.’

FIRST DAUGHTER
Melania Trump hoeft het voorbeeld van haar voorgangers ook helemaal niet te volgen, legt Lauren Wright uit: ‘De rol van de First Lady is nergens vBastgelegd in de wet, dus ze kan doen wat ze wil.’ Het lijkt erop dat ze haar plaats laat innemen door stiefdochter Ivanka, die zich veel meer op haar gemak voelt als nationale gastvrouw en gepolijst verlengstuk van haar vader. In zijn bedrijf was ze ook al zijn rechterhand. Haar betrokkenheid bij het presidentschap is in de VS met hoog opgetrokken wenkbrauwen aanschouwd. Als ze ondertussen ook haar vaders business en haar eigen bedrijf blijft runnen, is ze namelijk een spin in een web van verstrengelde belangen. Maar een actieve first daughter is op zich helemaal niet gek. Zo runde Anna Roosevelt, dochter van Franklin Roosevelt, in de jaren veertig al het Witte Huis. Ze sprong bij omdat haar moeder Eleanor liever met politiek bezig was. Anna vergezelde de president toen hij in Jalta met Churchill en Stalin om de tafel ging om naoorlogs Europa in te richten. Later had president Eisenhower vaak schoondochter Barbara aan zijn zijde als inval-First Lady. Zijn echtgenote Mamie durfde namelijk niet te vliegen. In Ivanka’s geval betekent het vooral dat de traditionele taken van de First Lady zouden worden vervuld door iemand die de baan daadwerkelijk wil – en niet door iemand die door haar huwelijkse staat daartoe gedwongen is.

De Trumps laten zo een verfrissend emancipatiebriesje door het Witte Huis waaien. De presidentsvrouw kiest haar eigen pad, al is dat het traditionele, van thuisblijfmoeder. Het kan nog een stuk geëmancipeerder, zónder First Lady. (Of zoals Politico schreef: ‘Free Melania Trump!’)

De huishoudelijke staf van het Witte Huis is immers prima in staat de boeketten te kiezen, een event planner kan de staatsbanketten voorbereiden. Zo kan de partner van de president haar eigen carrière nastreven, zoals de Second Lady de afgelopen jaren al deed. Jill Biden, echtgenoot van aftredend vicepresident Joe, behield als eerste vrouw in die rol een betaalde baan, als professor Engels.

KOSTENBESPARING
Bijkomend voordeel van het afschaffen van de First Lady-functie is een flinke kostenbesparing. De staf van Michelle Obama kostte jaarlijks 1,5 miljoen dollar. Bijkomend nadeel: bij gebrek aan vrouwelijke presidenten, vicepresidenten of stafchefs, zou de meest zichtbare functie die in het Witte Huis door een vrouw wordt bekleed, verdwijnen.

Hillary Clinton (1993 – 2001)

Een ceremoniële, dienende rol? Niet voor Hillary Clinton. Ze neemt haar positie uiterst serieus en bereidt zich voor door alle biografieën van haar 41 voorgangers te lezen. Voor de keuken van het Witte Huis heeft ze weinig interesse, voor politiek des te meer, net als haar grote voorbeeld Eleanor Roosevelt, met wie ze denkbeeldige gesprekken voert. Clinton schrijft onder meer met Bill aan speeches. De amicale president draagt zorg voor de emotionele impact, de gedisciplineerde First Lady bewaakt de structuur. Haar man benoemt haar tot voorzitter van een commissie die het zorgstelsel moet hervormen, wat uitloopt op een mislukking en haar vrachtladingen soms extreem hatelijke kritiek oplevert. Dat zij zich al vanaf het begin van Bills politieke carrière als gouverneur van Arkansas buiten de traditionele paden waagt,
wordt afgestraft.

Eleanor Roosevelt (1933-1945)

Eleanor Roosevelt is niet uit op een carrière als politicus – ‘Ik word nog liever bedwelmd met chloroform dan dat ik me verkiesbaar stel’ – maar ze wordt wel degelijk gezien als een van de meesterpolitici van de twintigste eeuw. Voor de buitenwereld is ze een traditionele First Lady, maar achter de schermen trekt ze zich niets aan van de toenmalige mores van het Witte Huis. Ze laat haar invloed op haar man gelden, reist alleen door het land als ambassadeur van de regering (indien nodig gewapend), voert actie tegen discriminatie en armoede en sluit vriendschap met radicalen. Na het overlijden van haar echtgenoot wordt ze de eerste Amerikaanse afgezant bij de Verenigde Naties. Daar werkt ze onvermoeibaar aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en slaagt ze erin onwillige Sovjetdiplomaten een verklaring te laten ondertekenen die begint met het uitroepen van de vrijheid van ieder mens.
Buitenland

Michelle Obama (2009-2017)

Nee, Michelle Obama gaat niet de politiek in, hoe graag haar fans dat ook willen. Ze houdt helemaal niet van campagne voeren, heeft een broertje dood aan politieke spelletjes en is blij dat haar tijd in het Witte Huis erop zit. Het is een ‘hele mooie gevangenis,’ zei ze eens. Ze zet zich over haar afkeer heen in een poging te voorkomen dat Donald Trump de erfenis van haar man om zeep kan helpen. Gepassioneerder dan alle presidentsvrouwen in de historie gaat ze op campagne voor Hillary Clinton. Als eerste Afro-Amerikaanse First Lady voelt Obama extra druk en kritiek. Ze beschrijft de raciaal getinte etiketten (‘Obama’s Baby Mama’) en discussies waar ze mee te maken krijgt in een speech voor zwarte studenten in Alabama.

Jackie Kennedy (1961 – 1963)

De glamour-First Lady is pas 31 jaar oud als ze in 1961 naar het Witte Huis verhuist – om er nog geen twee jaar later in diepe rouw weer te vertrekken.
De beelden van een met bloed besmeurde Jackie, kalm en evenwichtig in de dagen na de moord op haar man, maken van Jackie Kennedy voor altijd een object van nationale fascinatie. In haar korte periode als First Lady maakt ze naam als stijlicoon en meester in beeldvorming. Ze is de eerste die, zoals Michelle Obama nu, experimenteert met tv-optredens. Zo geeft ze een op tv uitgezonden rondleiding door het Witte Huis nadat ze het heeft laten renoveren. De uitzending levert haar 56 miljoen kijkers en een Emmy op. Ze is na Queen Elizabeth de meest bewonderde vrouw van de tweede helft van de twintigste eeuw, becijferde peilingbureau Gallup.

Lady Bird Johnson (1963 – 1969)

De eerste presidentsvrouw die een grote rol speelt in een campagne. Dankzij haar wordt Lyndon Johnson in 1964 herkozen. Het zijn roerige tijden, John F. Kennedy is kort geleden vermoord. Een tour door het van raciale spanningen doordrenkte Zuiden is te gevaarlijk voor de president, die de zwarte bevolking gelijke rechten heeft gegeven. De onverschrokken Texaanse Lady Bird neemt het over en geeft in vier dagen 47 speeches in acht staten. Zo zet ze de toon voor generaties na haar. Ze is haar tijd altijd al vooruit. In de jaren dertig, als vrouwelijke studenten zeldzaam zijn, behaalt ze twee universitaire diploma’s. Met het mediabedrijf dat ze van een erfenis koopt, werd ze miljonair. Zij financiert voor een deel de campagne van haar man. Ze is de eerste First Lady die een eigen perswoordvoerder heeft en memoires schrijft.

Door Karlijn van Houwelingen