DRIE EEUWEN IN ÉÉN BOEK
De mens tegenover de woeste natuur is een geliefd onderwerp van Annie Proulx (81). Schorshuiden, de nieuwe roman van deze Amerikaanse schrijver en journalist, gaat over ontbossing. Een ambitieus project, want ze beschrijft ruim drie eeuwen geschiedenis.
In 1693 komen twee Franse jongens per schip aan in Canada. Ze gaan werken als houthakkers in de weidse oerbossen. De berekenende Charles Duquet houdt het al snel voor gezien en gaat zijn fortuin zoeken. Hij zet een handel in bomen op, die uitgroeit tot een multinational. De zachtaardigere René Sel blijft houthakker en trouwt met een indiaanse.
Met deze twee jongens begint Schorshuiden van Annie Proulx. Deze Amerikaanse schrijver, die met haar Scheepsberichten de Pulitzerprijs voor fictie won, schreef in eerdere romans ook over de mens tegenover woeste natuur. Scheepsberichten speelt zich af in het onherbergzame New- foundland. In haar beroemde korte verhaal Brokeback Mountain, dat ook werd verfilmd, beginnen twee mannen, cowboys, in de conservatieve, rurale wildernis van Wyoming heimelijk een relatie met elkaar.
In Schorshuiden dompelt Proulx haar lezer onder in poëtische beschrijvingen van het ruige landschap langs de noordoostkust van het continent. ‘Het is het wereldbos. Het kronkelt als een slang die in zijn eigen staart bijt, het heeft geen einde en geen begin. Niemand heeft ooit de uiterste grenzen gezien.’
Na Duquet en Sel volgen we de levens van hun kinderen en kindskinderen, helemaal tot in de 21ste eeuw. Ondertussen worden de Noord-Amerikaanse bossen steeds verder uitgedund. ‘Waarom zouden dingen niet in hoge mate absurd, futiel en vergankelijk zijn? Ze zijn het en wij ook, en die dingen en wij gaan heel goed samen,’ luidt een van de twee motto’s van Schorshuiden.
‘Het gevoel bekruipt je als individu heel onbelangrijk te zijn’
Naarmate de eeuwen zich ontvouwen en de vele personages elk een heel leven leiden om plaats te maken voor hun nakomelingen, bekruipt je het gevoel als individu heel klein en onbelangrijk te zijn op de grote schaal der dingen. Maar dat keert zich vervolgens snel om als je beseft hoeveel invloed de ‘voorvaders’ Duquet en Sel hebben op de levens van hun nageslacht.
Proulx laat knap zien hoe karaktereigenschappen, dromen en ambities van generatie op generatie worden doorgegeven. De nazaten van Duquet erven zijn handelsgeest. Ze bouwen meedogenloos verder aan het familie-imperium. Sels na- komelingen worstelen met hun gemengde afkomst en komen net als hun voorvader niet veel verder dan een sober leven in de houtkap. In elk van hen is iets terug te vinden van hun voorvader.
Vergankelijk is ook de aarde zelf, waarop mensen al eeuwenlang roofbouw plegen. Schorshuiden doet een beroep op je verantwoordelijkheidsgevoel. Kanttekening daarbij is dat die boodschap ietwat wringt met de hoeveelheid bomen die voor haar 800 pagina’s tellende roman omver moet. De hoeveelheid eeuwen en personages, samen met de urgente boodschap, zorgen ervoor dat er weinig lucht in het verhaal komt. Wellicht was haar punt met iets minder pagina’s ook overgekomen. We zijn ons inmiddels immers allemaal bewust van klimaatverandering, milieuvervuiling en onze carbon footprint. Maar als het erop aankomt, voelen we er ons dan persoonlijk echt verantwoordelijk voor? Zoals een Chinese zakenman aan Duquet uitlegt: ‘Mensen moeten eten, anders gaan ze dood.’ Misschien valt er nog wat te redden als wij zelf een beter voorbeeld stellen aan onze eigen kinderen.
Schorshuiden, Annie Proulx (De Geus, € 24,99) verschijnt 7 maart
Door Merel Blom