Beeld Alexander Schippers
De komst van Donald Trump als Amerikaanse president brengt onzekere tijden voor vrouwen met zich mee en in Europa staan er drie cruciale verkiezingen op stapel. Ook hier lijken de populisten aan de winnende hand. Wat gaan zij betekenen voor vrouwenrechten?
De National Mall in Washington DC is vol. Bomvol. Een zee van vrouwen, mannen en kinderen stapt over het gras en scandeert leuzen tegen president Trump, die gisteren is geïnaugureerd. Ze staan schouder aan schouder en je kunt er over de koppen lopen. Veel hoofden zijn bedekt met roze mutsen, die in de afgelopen maanden thuis of door vrijwilligers voor de Women’s March zijn gebreid. De hoofddeksels hebben twee puntoortjes, verwijzend naar de poes – het synoniem voor ‘vagina’, dat Trump gebruikte in zijn uitspraak over vrouwen (‘Grab ’em by the pussy. You can do anything’). De demonstranten zijn met meer dan een half miljoen sterk, komen uit het hele land en houden veelal bordjes omhoog met zelf bedachte teksten.
Een van hen is de Nederlandse publicist Mirthe Berentsen (32), die in alle vroegte met tientallen vrouwen in New York in de bus stapte richting Washington DC. ‘We zijn hier nu een paar uur en het is echt overweldigend,’ zegt Berentsen, die de groep heeft verlaten en op het gras van de National Mall staat. Ze houdt een bord omhoog. De woorden zijn met de kleuren van de Amerikaanse vlag geschreven op een witte achtergrond: Nasty women fight back. ‘Mijn oma en mijn moeder hebben dit soort protesten gevoerd, en nu sta ik hier helaas zelf met een belachelijk bord dezelfde fragiele rechten en waarden te verdedigen. Ik wilde in het hart van deze wereldwijde demonstratie zijn, hier op de plek waar vandaag geschiedenis wordt geschreven. De sfeer is echt excellent, er zijn zo veel mensen bij elkaar en er is geen enkel opstootje, geen arrestatie, niets. De afgelopen zes jaar woonde ik in Berlijn, waar nog een echte protestcultuur bestaat, die voortkomt uit een groot maatschappelijk bewustzijn. Zo hebben de jarenlange protesten tegen kernenergie er uiteindelijk mede voor gezorgd dat er nu een verbod gekomen is op die energievorm. Hoe je ook uiting geeft aan protest, je moet je niet neerleggen bij de status quo. Het oneens zijn met de plannen van Trump en dat uiten, kan wel degelijk verandering teweegbrengen.’
NET ALS BERLUSCONI
De vrouwonvriendelijke acties van Trump vormden de aanleiding van de Women’s March van 21 januari. Op zeker 637 plekken in de wereld kwamen ruim 4,8 miljoen mensen bijeen om op te komen voor vrouwenrechten en om hun ongenoegen over Trump te uiten. Zijn uitspraken hebben iets losgemaakt, meent politicoloog Sarah de Lange van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Zij is gespecialiseerd in het rechts-populisme. ‘Trump toont ongelofelijk veel gelijkenissen met de Italiaanse ex-premier Silvio Berlusconi. Beiden zijn succesvolle zakenmannen die in de politiek gingen en hebben dezelfde maatschappelijke status. Ze hebben ook dezelfde seksistische kijk op vrouwen,’ stelt De Lange, die terugdenkt aan de schandalen van Berlusconi. ‘Trump deed denigrerende uitspraken over vrouwen en Berlusconi deed dat ook. Allebei kwamen ze daar politiek gezien mee weg.’
In Italië zijn dit jaar mogelijk geen verkiezingen, maar wel in Nederland, Frankrijk en Duitsland. De rechts-populisten doen het goed in de peilingen en zullen naar verwachting meer macht verwerven. ‘Deze partijen komen op voor de rechten van moslima’s, maar waar het gaat om de rechten van autochtone vrouwen geven ze weinig tot niet thuis. Een aantal partijen houdt er soms erg traditionele ideeën op na over abortus, het gezin en het homohuwelijk,’ zegt De Lange, die daarin wordt aangevuld door collega Tjitske Akkerman. Akkerman is gespecialiseerd in populisme en feminisme. Volgens haar is de PVV van alle populistische partijen het minst conservatief. ‘Voor de PVV zijn zaken als abortus, gezinsplanning en het homohuwelijk namelijk geen issues, omdat daar in Nederland al langer een algemene acceptatie over bestaat. Wel neemt de PVV uitgesproken standpunten in over de positie van vrouwen in de islam.’
‘Mijn oma en mijn moeder hebben dit soort protesten gevoerd, en nu sta ik hier zelf helaas WEER met een belachelijk bord’
Als het aan PVV-leider Geert Wilders ligt, komen er meer maatregelen tegen hoofddoeken en moeten moslima’s beschermd worden tegen de uitwassen van de islam. Ook noemt hij alleenstaande mannelijke asielzoekers ‘testosteronbommen’, omdat ze niet met hun handen van autochtone vrouwen zouden kunnen afblijven. Gezinshereniging is eveneens niet wenselijk. Akkerman: ‘In de Tweede Kamer stemde de fractie tegen steun voor vrouwen die slachtoffer zijn van verkrachting in conflictgebieden en in het Europees parlement stemde de partij tegen voorstellen voor vrouwenemancipatie. Maar de PVV heeft indertijd de rechten van homo’s wel gesteund door tegen de uitzondering voor ambtenaren met gewetensbezwaren bij het homohuwelijk te stemmen.’
FRANS CONSERVATIEF
Waar de retoriek van de PVV op het gebied van vrouwenrechten voor autochtonen progressief is, is dat anders bij het Front National (FN) in Frankrijk. Daar vinden dit voorjaar presidentsverkiezingen plaats. Volgens prognoses komt FN-kandidaat Marine Le Pen in de tweede ronde. Net als Wilders stelt zij de positie van de vrouw binnen de islam aan de kaak. Verder is het FN van oudsher sociaal-conservatief op vrouwenthema’s. ‘Le Pen probeert een bredere groep kiezers aan te spreken door het oude gedachtegoed weg te poetsen,’ vertelt Akkerman. ‘Het FN kent nog wel een conservatief-katholieke harde kern. Die is tegen abortus, voor aanrechtsubsidies en tegen homorechten. Veel leden van de partij deden in
2013 mee aan de protesten tegen het homohuwelijk. Marine Le Pen heeft zich toen op de vlakte gehouden. Zij probeert zich juist te presenteren als een moderne vrouw en heeft het anti-abortus standpunt van de partij genuanceerd. Uitgesproken standpunten op dergelijke thema’s zijn uit het partijprogramma geschrapt. Kijk naar de geboortepolitiek die het FN ooit voorstond. De partij wilde dat Françaises zo veel mogelijk kinderen zouden krijgen als alternatief voor de komst van migranten. Dat is uit het programma verdwenen.’ Toch probeert Le Pen haar ultrakatholieke factie gunstig te stemmen door haar conservatieve nichtje Marion Maréchal-Le Pen wat ruimte te geven. ‘Zij is uitgesproken katholiek en staat pal voor de sociaal-conservatieve waarden. Bij haar vinden dat partijdeel en conservatieve kiezers een stem.’
Mocht Le Pen de verkiezingen winnen, dan wordt zij de eerste vrouwelijke president van Frankrijk. ‘Dat klopt,’ vult De Lange aan. ‘Maar het is niet zo dat Françaises zich daardoor extra aangetrokken voelen tot haar partij. Wel zien we dat meer vrouwen op rechts-populistische partijen zoals het FN willen stemmen omdat die een minder hard imago nastreven dan voorheen. Het electoraat normaliseert en wordt meer een afspiegeling van de samenleving, evenals het ledenbestand. Je ziet nu bijvoorbeeld bij de PVV meer vrouwen in de top 10 van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. Niettemin stemmen er nog altijd meer mannen dan vrouwen op rechts-populistische partijen.’ Akkerman vertelt verder: ‘Het verschil tussen beide seksen als het gaat om stemmen op FN, is nog steeds aanwezig. Bij de PVV is die kloof minder groot.’ Mocht Le Pen aan de macht komen, dan verwacht Akkerman niet dat zij zoals Trump maatregelen neemt inzake abortus. ‘De sociaal-conservatieve factie binnen haar partij zal wel druk uitoefenen, maar Le Pen heeft aangegeven dat ze de huidige abortuswetgeving respecteert. Ik weet niet zeker of ze zich aan haar woord houdt.’
‘Dat Le Pen de eerste vrouwelijke president van Frankrijk kan worden, betekent niet dat Françaises zich extra aangetrokken voelen tot haar partij’
BIJ DE OOSTERBUREN
In Duitsland vinden na de zomer Bondsdagverkiezingen plaats. De rechts-populistische Alternative für Deutschland (AfD) timmert sinds de vluchtelingencrisis van 2015 overal in het land aan de weg. Partijleider Frauke Petry is het boegbeeld. Zij, en een groot deel van haar achterban, zijn een stuk conservatiever waar het vrouwenrechten betreft, menen de onderzoekers van de UvA. ‘De Duitse media zijn over het algemeen veel kritischer op de rechts-populisten dan de Nederlandse media. Dat zal tot aan de Bondsdagverkiezingen in september ongetwijfeld een rol spelen. Omdat de AfD nieuw is en nog steeds een extremistisch stempel heeft, heeft ze problemen om salonfähig te worden. Dat is juist voor vrouwen een enorme drempel om op de partij te stemmen, ook al wordt die geleid door een vrouw,’ zegt Akkerman.
Net als de PVV en het FN profileert de AfD zich op het gebied van vrouwen en de islam. In de afgelopen tien jaar kwamen een aantal eerwraakzaken van Turkse Duitsers in de publiciteit die zorgden voor veel ophef onder het publiek. In 2016 kwamen daar de aanrandingen bij van oudejaarsnacht in Keulen, toen voornamelijk Noord-Afrikaanse mannen Duitse autochtone vrouwen seksueel lastigvielen. ‘Dit, en de vluchtelingenstroom, speelt een enorme rol bij de angsten van mensen. Het heeft de AfD electoraal een steun in de rug gegeven,’ aldus Akkerman, die signaleert dat het beschermen van de autochtone vrouw tegen moslims een thema is. Zo kreeg PVV-leider Wilders onlangs in Koblenz een oorverdovend applaus toen hij zei dat ‘onze vrouwen met hun blonde haren zonder problemen over straat moeten kunnen’. Akkerman: ‘Partijleidster Petry onderschrijft dit. Zij is een vrouw met een evangelische achtergrond, die er zeer conservatieve waarden op nahoudt. Ze is conservatiever dan FN-voorvrouw Marine Le Pen. Zij en haar AfD willen bijvoorbeeld dat er nog meer aanrechtsubsidies komen en dat grote gezinnen meer steun krijgen. Het bijstaan van kinderrijke gezinnen moet zorgen voor een grotere Duitse bevolking als alternatief voor migranten.’ Wil de AfD terug naar het gezinsbeleid van de nazi’s? ‘Dat lijkt me niet, maar de partij worstelt nog wel dagelijks met dat oorlogsverleden. Er is momenteel een extreme vleugel die vecht met een gematigde vleugel, en het lijkt erop dat die extreme tak aan de winnende hand is. In ieder geval zit dit de AfD aardig dwars.’ Momenteel scoort de partij in de peilingen maximaal 13 procent van de stemmen. De CDU-CSU van bondskanselier Merkel en de sociaaldemocratische SPD hebben samen nog een meerderheid. Verder doet Merkel het redelijk goed bij vrouwelijke kiezers.
TERUG IN DE TIJD
Terug naar de Women’s March in Washington DC, waar demonstrant Mirthe Berentsen in de richting van het Washington-monument wandelt. ‘Iedereen is in dit tijdperk op zoek naar een stukje goedheid, iets dat niet nog verder polariseert. Dat zie je hier vandaag sterk, want iedereen deelt dingen met elkaar. Zo heb ik mijn bord niet zelf gemaakt, maar van
iemand gekregen.’ President Trump zal naar verwachting uitvoeren wat vicepresident Mike Pence en zijn evangelische achterban willen. ‘Ik heb vriendinnen die onlangs nog snel een spiraaltje hebben laten zetten, omdat ze niet weten wat er in de komende jaren gaat gebeuren met de gezondheidszorghervormingen van Obama. Ze weten niet of ze nog toegang en recht zullen hebben tot anticonceptie, zwangerschapsbegeleiding of een eventuele abortus; alle dingen die bijvoorbeeld Planned Parenthood nu aanbiedt. Het is alsof we teruggaan in de tijd; een door de politiek gekleurde ingreep waarin je een eventuele zwangerschap liever vier jaar overbrugt tot de volgende president.’ Berentsen houdt haar bord weer omhoog. ‘Ik ben bezorgd over de situatie, maar denk ook dat er uit dit verzet nieuwe dingen ontstaan. En ja, Trump graaft misschien wel zijn eigen graf.’ •
Angela Anacay (31) komt uit Delaware en werkt voor een bank. ‘De retoriek van de laatste verkiezingscampagne heeft een diepe indruk op mij gemaakt. Nu Trump aan de macht is, komt de gezondheidszorg van mijn moeder in gevaar. Dat speelt niet alleen bij haar, maar ook bij miljoenen andere vrouwen. Zij kunnen straks niet meer gratis op controle voor borst- of baarmoederkanker. En het recht op abortus staat onder druk.’
Jennifer Knowlton (40) woont in Washington DC en is verpleegster.
‘Ik ben hier om op te komen voor de levens van zwarte Amerikanen,’ zegt ze. In de laatste twee jaar waren er al veel protesten in Amerika omdat donkere Amerikanen sneller door de
politie zouden worden doodgeschoten. ‘Ik ben ook tegen Jeff Sessions, onze nieuwe minister van Justitie, die een racist is en veel haat heeft.’
Kirsty Little (51) is kunstenaar en komt uit Groot-Brittannië. ‘Het lijkt wel alsof de wereld uiteenvalt waar het morele kwesties betreft. Het baart mij en de mensen om me heen veel zorgen. Ik hoop dat Trump niet te extremistisch wordt.’ De uitspraken van de nieuwe president over vrouwen hebben haar de gordijnen in gejaagd. ‘Ik hoop dat hij nu eindelijk iets leert over vrouwen en het belang van ons voor de maatschappij.’
FACTS
Pia Kjærsgaard is eerste vrouw die een rechts-populistische partij in Europa leidde. Van 1984 tot 2012 voerde ze de Deense populisten aan. Momenteel is zij voorzitter van het Deense parlement.
In Washington DC deden zeker 500.000 mensen mee aan de Women’s March. Volgens president Trump kwamen er meer mensen naar zijn inauguratie, hetgeen onwaar bleek.
Bij de Lijst Pim Fortuyn (LPF) was Winny de Jong in 2002 de vrouw met de hoogste plek op de lijst (drie). De Jong kreeg later onenigheid met haar fractiegenoten en verliet de partij.
Wil Schuurman was de echtgenote van Hans Janmaat, de leider van de Centrum Democraten. In 1986 verloor zij een been tijdens een aanslag van anarchisten op een partijbijeenkomst.
Tweede Kamerlid Fleur Agema staat op plek twee van de PVV-kandidatenlijst voor de Kamerverkiezingen. Bij alle verkiezingsdeelnames van de PVV voor de Kamer stond zij op deze plaats.
Door Kemal Rijken
Vind ik leuk:
Vind-ik-leuk Laden...
