KROESHAAR IS ÓÓK ECHT MOOI

Eurocentrische schoonheidsidealen zitten diep in onze samenleving verankerd. Recht haar is de schoonheidsnorm en wordt beschouwd als professioneel en representatief. Ondanks de kennis dat het ontkroezen van haar met chemische middelen leidt tot gezondheidsproblemen, besteden donkere vrouwen hier veel tijd én geld aan. Dit verlangen naar recht haar is doorgeslagen, stelt Mireille Liong, auteur van het boek Kroeshaar en initiatiefnemer van het platform kroeshaar.nl. Nu is Liong een naturalista, maar ze behoorde lang tot de 73 procent donkere vrouwen die hun haar ontkroest. Pas toen haar haar na jarenlange chemische haarbehandelingen ging uitvallen, besloot ze daar mee te stoppen. In haar boek onderzoekt Liong waar de obsessie voor ontkroezen vandaan komt. Het argument dat donkere vrouwen het blanke schoonheidsideaal nastreven, is volgens haar terecht maar verklaart niet alles: ‘Ik heb zelf vanaf mijn 14de mijn haar gestraight, maar ik wilde nooit blank zijn.’

Haar is een essentieel onderdeel van de zwarte identiteit. Om dit te begrijpen, moeten we volgens Liong terug naar Afrika, nog vóór de slavernijtijd. Haardracht was in Afrikaanse gemeenschappen niet alleen een manier om je status, afkomst en rijkdom te laten zien, via kapsels communiceerden de dragers ook met de andere sekse, bijvoorbeeld om te laten zien dat ze vrijgezel of juist getrouwd waren.

Onverzorgd kroeshaar kwam in de slavernijtijd te staan voor zwaar werk op de  plantages. Huisslaven werden juist geacht om zichzelf zo blank mogelijk te presenteren. Vaak waren dat kinderen van slavenhouders, verwekt bij donkere vrouwen. Zij hadden meestal ‘goed haar’: sluik of met mooie, grote krullen. Het gedrag van donkere vrouwen nu kunnen we niet los zien van de slavernijtijd, beargumenteert Liong. ‘Nog steeds hoor je mensen zeggen: “Die vrouw heeft geen geld voor een weave.” Sociale status wordt dus gekoppeld aan haar.’

Pas in de jaren ’ 60 en ’ 70 werden kroes- kapsels populair, vooral als een krachtig, politiek statement. De afro van activist Angela Davis stond toen symbool voor black power en black is beautiful. Anno nu zijn bekende actrices als Lupita Nyong’o en Viola Davis met afrokapsels op rode lopers te bewonderen. Ook in het Nederlandse straatbeeld zijn dreadlocks, natural afro’s en cornrows steeds vaker te zien, haarstijlen die jarenlang werden geduid met termen als vies, radicaal of onprofessioneel.

In Nederland vinden jaarlijks diverse natural hair events plaats, waaronder zeker drie grote. Online is de Natural Hair Club NL op Facebook de ontmoetingsplaats voor naturalistas. Deze community is in zeven jaar tijd gegroeid naar 25.000 leden. Betekent de huidige populariteit van de natural hair movement dat er nu écht afgerekend wordt met het verleden? Gaan donkere vrouwen nu onbekommerd met natuurlijke haarstijlen de straat op? Uit de gesprekken met vrouwen die uitsluitend kroeshaarkapsels dragen, blijkt dat de motivatie om natural te gaan van vrouw tot vrouw verschilt.

De Rotterdamse Nyanga Weder (28) houdt zich vanaf jonge leeftijd bezig met vraagstukken rondom de slavernijtijd en de zwarte identiteit. Toch bleef haar beslissing om volledig natural te gaan lang uit. Tijdens haar kinderjaren werden haar haren niet ontkroesd, maar op de middelbare school droeg zij uitsluitend weave. ‘In mijn omgeving zag ik alleen maar mensen met weave en gestraight haar. Daar zag ik mijzelf met kroeshaar niet tussen.’ Weder beaamt dat ze haar eigen haar lang niet goed genoeg vond: ‘Ik zou nooit naar een feestje zijn gegaan zonder nephaar.’

Nu draagt ze vaak een knot, waaraan ze wél nephaar toevoegt om haar kapsel groter te laten lijken. Voelt zij zich met haar afroknot even mooi of mooier dan toen zij uitsluitend weave droeg? ‘Vroeger zou ik absoluut ja hebben gezegd. Maar ik weet dat ik met recht haar of weave door een grotere groep mensen, zwart en blank, mooi wordt gevonden.’

‘Niet alle donkere vrouwen durven het aan om natural te gaan,’ zegt Sharon Lang. Zij denkt dat dat vooral te maken heeft met in hoeverre je directe omgeving je accepteert. Ze spreekt uit ervaring. Lang studeerde op de Hotelschool, waar sluik, lang haar de norm was. Van docenten en leerlingen kreeg zij regelmatig opmerkingen over haar kapsels. ‘Ze vroegen dan bijvoorbeeld of ik mijn haren niet ‘netjes’ kon zetten.’

The big chop, het moment waarop het beschadigde haar wordt afgeknipt tot aan het gezonde gedeelte,  beschouwen veel donkere vrouwen als een bevrijding. Wat dan overblijft, is een kort kroeskapsel. Ook Lang  heeft dat moment beleefd als een bevrijding: ‘Eindelijk kon ik écht mijzelf zijn.’ Weder herkent dat, maar voelde zich ook lange tijd onzeker: ‘Met mijn eigen haar vond ik mijzelf minder aantrekkelijk.’

De natural hair movement heeft tot nu toe vooral bewustwording opgeleverd en is bezig de taboes rondom black hair te doorbreken. Lang merkt dit vooral door het verschil tussen de oudere generaties en jonge meiden, die weave en straight niet meer als de norm zien.

Ondanks deze positieve ontwikkeling zien Weder en Lang dat donkere vrouwen nog steeds problemen hebben met hun zelfbeeld en zelfacceptatie. ‘Iets wat generatie op generatie is doorgegeven, is niet binnen enkele jaren opgelost.’ Weder ziet oude opvattingen over kroeshaar ook terugkomen in de natural hair gemeenschap. ‘De voorkeur gaat uit naar lang haar en goed gedefinieerde krullen. Maar wat algemeen mooi wordt gevonden, is vaak niet wat veel vrouwen zelf op hun hoofd hebben groeien.’

Met de toename van naturalistas stijgt ook het aantal ‘natural hair-fundamentalisten’, een groep vrouwen die neerkijkt op niet-naturalistas, want dat kúnnen geen sterke vrouwen zijn. Janice Deul, initiatiefnemer van het platform Diversity Rules vindt dat iets te generaliserend: ‘Niet iedere vrouw met een natural haarstijl wil een maatschappelijk statement maken. Net zoals niet iedere vrouw met ontkroesd haar het blanke schoonheidsideaal nastreeft.’ De natural hair movement gaat er volgens haar vooral om dat kroeshaar nu óók als mooi wordt gezien. Het helpt als donkere vrouwen meer te zien zijn in de media. Hoewel er steeds vaker vrouwen met kroeshaar in magazines verschijnen, ziet Deul dat de grote modebladen modellen met een afro nog maar zelden durven te tonen. Ook verschijnen donkere vrouwen nog te vaak in stereotyperende rollen op televisie. ‘Wanneer mensen vaker een zwarte zakenvrouw zien met kroeshaar, dan zal men dat gaan associëren met termen als professioneel en succesvol.’ Deul is ervan overtuigd dat dit ook de donkere vrouwen die nog negatief tegenover hun eigen haar staan  over de streep zal trekken. ‘Het is zonde om iets wat je van nature hebt meegekregen niet te omarmen.’ •

‘Toen ik klein was, nam mijn moeder me ieder weekend mee naar de kapper. Met een hete metalen kam werd mijn ontembare kroeshaar ontkruld. De ruimte vulde zich met oliedampen en rook. Maar boven alles deed het pijn. Ik huilde aan een stuk door. “Zo, nu kan je morgen weer naar school,” zei ze als we na een paar uur de martelkamer verlieten.’ 

Inmiddels draagt Maureen Murunga een bescheiden afro en is ze de trotse eigenaar van natural hair salon Amadiva in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. ‘Miljoenen meisjes in Afrika groeien op met het idee dat er iets mis is met hun haar. Het staat onverzorgd, armoedig en onprofessioneel,’ vertelt Murunga. Met hair extensions, pruiken of steil haar voldoen ze beter aan het heersende schoonheidsideaal. De oorsprong hiervan is te vinden in de koloniale tijd. ‘Vrouwen gingen de kapsels van Engelse dames imiteren. Blank werd gezien als ‘beter’, en dus werd ook hun sluike haardracht de norm.’

Pas rond het jaar 2000 waaide het black is beautiful-besef over naar Afrikaanse steden zoals Nairobi en begonnen talloze blogs, filmpjes, tutorials en fora online op te komen. ‘Die gaven ons de moed om onze natuurlijke schoonheid te waarderen. We zijn mooi zoals we zijn.’