NIEUWE RUSSISCHE GEWELDSWET COMPLEET GEZIN GAAT BOVEN EEN ‘HELE’ VROUW

Tijd voor strengere maatregelen. En dus behandelde de Doema, het Russische Lagerhuis, afgelopen zomer een wet die al het huiselijk geweld strafrechtelijk moest aanpakken. De voorstanders kwamen al gauw van een koude kermis thuis, omdat er vanuit conservatieve hoek een amendement kwam. Daarin stond dat geweld tegen ‘naaste familieleden’ niet langer een misdrijf moest zijn, maar een ‘overtreding’. De daders krijgen nog slechts een boete tot ruim 400 euro opgelegd, gaan tot vijftien dagen in tijdelijke hechtenis of krijgen een werkstraf. Let wel: het slachtoffer moet zelf met bewijzen komen en persoonlijk aangifte doen. Slechts bij herhaling of ernstige verwondingen, die een behandeling in het ziekenhuis vereisen, komt de dader alsnog voor de rechter.

Het amendement komt uit de koker van senator Jelena Mizoelina, een aartsconservatieve Russische politica die in 2013 ook tekende voor de wet die homo- propaganda in Rusland verbiedt. Volgens haar zou de wet tegen huiselijk geweld ouders en andere familieleden discrimineren. Mizoelina werd echter niet alleen gedreven door het praktische onderscheid tussen meppende daders. Rusland is een diep conservatief land, waar traditionele familiewaarden en orthodox-christelijke normen gelden. In die set normen  hoort voor velen een corrigerende tik thuis. Een peiling van het Russische staatsonderzoeksbureau VTsIOM toonde aan dat 59 procent van de bevolking achter de wetscorrectie staat om huiselijk geweld in sommige gevallen af te doen met een administratieve straf.

Politiek analist Maria Lipman denkt dat de nieuwe wet uiteindelijk weinig verschil zal maken, positief noch negatief. ‘Wetten reguleren het gezinsleven niet en de regering heeft dit amendement niet bedoeld als vrijbrief voor mannen om nu maar eens flink tekeer te gaan. Deze wet is een klein ding, aangenomen om tegemoet te komen aan de conservatieve gevoelens in de Russische samenleving,’ aldus Lipman. ‘Als je dit probleem wilt aanpakken, moet je ervoor zorgen dat de maatschappelijke tolerantie tegen huiselijk geweld afneemt. De samenleving moet veranderen.’

Lipman stelt dat de veelgeprezen gelijkheid tussen mannen en vrouwen in de Sovjet-Unie van bovenaf was opgelegd en niet uit de maatschappij kwam. ‘Vrouwen waren qua werk gelijk aan mannen. Maar voor persoonlijke, vrouwelijke vraagstukken als gezin en zelfontplooiing was geen plek. Daardoor zullen vrouwen minder snel voor zichzelf opkomen en naar de rechter lopen.’ Lipman wijst erop dat de vrouwenbeweging in Rusland ook nooit populair is geweest. ‘Toen de Sovjet-Unie in 1991 uiteenviel, schoten mensenrechten- en milieuclubs als paddenstoelen uit de grond. Maar vrouwenorganisaties en genderstudies bleven ver achter.’

Het Russische conservatisme wordt versterkt door de afkeer die veel Russen hebben van het Europese neo-liberalisme. Bij hen bestaat het beeld dat het Oude Continent wordt bestierd door homo’s en pederasten. Zeker de afgelopen drie jaar, nadat de spanningen over Oekraïne tussen Rusland en het Westen flink opliepen, is alles wat uit het Westen komt slecht, immoreel en decadent, stelt Lipman. Dus ook de omgang met vrouwen en kinderen, die voor veel Russen als veel te vrij wordt gezien. ‘Een man die zijn vrouw slaat, is minder erg dan een vrouw die haar man publiekelijk vernedert,’ werd een beruchte uitspraak van senator Mizoelina tijdens de verdediging van haar amendent.

Illustratief waren ook de uitlatingen van Doema-lid Andrej Isajev van de regeringspartij Eenheid van Rusland. ‘Vaders en moeders worden in Europa uit de ouderlijke macht ontzet op basis van verklaringen van hun eigen kinderen,’ mopperde de politicus tegen het Russische persbureau Interfax. Hij schroomde vervolgens niet een vergelijking te maken met Pavlik Morozov, een beroemd dan wel berucht Russisch jongetje dat in de jaren ’30 waarschijnlijk door eigen familileden werd vermoord, omdat hij tegen zijn eigen vader getuigde, die koelakken (rijke boeren) zou hebben geholpen.

Ook de drijvende kracht achter het amendement, de conservatieve Russisch- orthodoxe kerk, deed een duit in het zakje. Hoofd familiezaken Dmitri Smirnov duidde bemoeienis van de staat met het gezinsleven als een typisch Westers verschijnsel. ‘Wat er tegenwoordig in Noord- Europa gebeurt, daar zou Hitler nog niet van hebben gedroomd,’ stelde Smirnov op de Russische televisie. Op een verzoek om verdere uitleg over de nieuwe geweldswet reageerde het patriarchaat in Moskou niet.

Joelia Gorboenova van Human Rights Watch vindt het amendent een grote stap terug voor Rusland. ‘Dit is een totaal verkeerd signaal aan de daders. Ja, mannen die slaan, worden voortaan nog steeds berispt. Maar het gaat vooral om het voorkomen en dan werkt het strafrecht veel beter,’ zegt Gorboenova. ‘Want het eindigt bijna nooit met slechts een blauwe plek.’

Voorstanders van de wet vinden die evenwel nodig omdat te veel Russische gezinnen uit elkaar worden gerukt, doordat de vader (meestal de dader) of de moeder (die uit zelfverdediging haar man lijfelijke schade toebrengt of erger) in de gevangenis belandt. De wet maakt gezinnen juist sterker doordat ze intact blijven, is de gedachte erachter. Gorboenova vindt dat een drogreden: ‘De wet beschermt de daders en veroodeelt de slachtoffers. Het is een teken aan mannen dat ze hun gang kunnen gaan.’

Advocate Mari Datjan, die veel vrouwen bijstaat die worden mishandeld door hun partner, bevestigt dat. ‘Het feit dat je strafrechtelijk vervolgd kunt worden, is voor veel mannen een remmende factor in het gebruiken van geweld. En alcohol speelt daarbij eigenlijk helemaal geen rol. Het is aangeleerd gedrag,’ stelt Datjan. ‘Vlak nadat de wet was aangenomen zag je op de sociale media overal mannen die schreven: nu kunnen we losgaan!’

Daags nadat president Vladimir Poetin de wet (Datjan noemt het bewust geen amendement) had ondertekend, uitte de advocaat op haar Facebookpagina haar frustraties: ‘In een land waar al zo weinig aan preventie van huiselijk geweld wordt gedaan, is dit ronduit klote,’ schreef ze. In haar kantoortje toont ze nu de foto’s van een fotograaf die ze als cliënt heeft. Links een foto van de vrouw met een normaal gezicht, rechts dezelfde vrouw, haar gelaat totaal donkerpaars en opgezwollen van de klappen die ze heeft gekregen. ‘Moet je je voorstellen: dat wordt nu bestraft alsof je je auto ergens verkeerd parkeert of rookt waar het niet mag,’ verzucht Datjan.

Ze hekelt het feit dat volgens de nieuwe wet slachtoffers zelfstandig bewijs moeten verzamelen en overhandigen aan de politie om de dader aan te klagen. ‘Daarvoor heb je juridische kennis nodig die de meeste vrouwen gewoonweg ontberen. Bij een strafzaak doet de openbaar aanklager dat. Daardoor zal het in zo’n 70 procent van de gevallen nooit tot een strafzaak komen.’

Volgens Datjan zijn de verkiezingen voor de Russische Doema (het Lagerhuis) van afgelopen september beslissend geweest voor de nieuwe wet. Daardoor is er een nieuwe lichting parlementariërs aangetreden, die wezenlijk conservatiever is dan de vorige samenstelling. Datjan: ‘Vorige zomer zou de Doema een wetsvoorstel bespreken dat al het huiselijk geweld gewoon strafbaar stelde. Vervolgens heeft de nieuwe Doema alleen het amendent aangenomen, waardoor huiselijk geweld een ‘overtreding’ wordt, en de rest van de wet laten liggen.’

De eerste negatieve effecten van de nieuwe wetgeving zijn al zichtbaar. In de Russische stad Jekaterinenburg meldde de progressieve burgemeester Jevgeni Rojzman onlangs dat direct na het aannemen van het amendement vrouwen al drie keer zoveel aangifte van huiselijk geweld deden als een maand eerder. ‘Het is een eerste signaal. Maar er zullen er nog vele volgen,’ somberde de liberale zakenkrant Kommersant. Datjan zegt dat ze de strijd evenwel niet opgeeft. Ze vermoedt dat de Russische bevolking stiekem toch vooruitstrevender is dan zij in opiniepeilingen aangeeft. En ook met inidividuele Doema-leden (die worden geteisterd door een moordende kadaverdiscipline) valt er wel zaken te doen, denkt ze. Al beseft ze dat het erg lastig zal worden de wet nog terug te draaien.

Twee jaar geleden begon de Russische regering overal in het land opvanghuizen te bouwen voor vrouwen die mishandeld worden. Maar daar is ze, door de komst van een nieuwe Doema en een conservatievere ideologie, inmiddels alweer mee opgehouden, zegt Datjan. Op zo’n dertig kilometer buiten Moskou staat zo’n crisis- centrum, gelegen in een klein dorp omgeven door met sneeuw bedekte heuvels en izba’s, houten huisjes. Het oogt bijna idyllisch. Het adres is uit veiligheidsoverwegingen slechts globaal doorgegeven. Binnen zit Aljona Sadikova, directeur van opvangorganisatie Kitezj. Ze oogt wat vermoeid wanneer ze vertelt over de opvang. ‘We zijn een transitiecentrum, een soort eerste hulp bij overhaast vertrek uit huis. We helpen de vrouwen met producten, kleren en documenten. Ook stellen we een psycholoog ter beschikking.’

Geld komt er van Ruslands grootste telefoonbedrijf Rostelekom. ‘De directeur snapt de problemen van vrouwen en kinderen. Hij voelt zich persoonlijk verbonden met hun moeilijkheden. Maar de Russische elite als geheel zou zich voor verbetering moeten inspannen. Want er is nog altijd veel te veel geweld op televisie, te sterke man-vrouwstereotypen. Vrouwen zijn na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie verworden tot handelswaar. En het bijeenhouden van een gezin is mooi, maar je moet er ook weer niet te idealistisch over doen,’ verzucht Sadikova.

In het keukentje van het opvanghuis is Valeria (niet haar echte naam) bezig met koken. Twee maanden geleden streek de 25-jarige uit de provincie Moskou samen met haar 8 maanden oude dochtertje neer in het opvanghuis van Kitezj. ‘Mijn vriend en ik kenden elkaar nog maar kort, maar we zijn al snel gaan samenwonen,’ vertelt Valeria. ‘Na een paar maanden ondekte ik dat hij met andere vrouwen zat te bellen. En toen ik daar wat van zei, werd hij kwaad en begon het slaan.’

Haar vriend weet niet waar ze is en ze heeft haar telefoonnummer gewijzigd. Valeria heeft in de verte iets over de nieuwe wet gehoord. Maar ze hecht er weinig belang aan. ‘Mensen in Rusland krijgen te vaak een slecht voorbeeld van hun ouders. Veel mannen nemen agressief gedrag over van hun vaders. Zolang dat niet verandert, zal het nooit beter worden.’ •