MOED DIE ERTOE DOET

Ze waren gewoon drie meisjes: Roken (15), haar zusje Hailin (11) en hun buurmeisje Soolaf (13). Totdat IS-strijders hun stad binnenvielen, hen meenamen, verkrachtten en tot slaaf maakten.

Ze wisten alle drie te ontkomen. Maar dat betekende niet het einde van hun lijden. Ze zijn alles kwijt en blijken alle drie zwanger. Waar hun familie is en of er überhaupt nog iemand in leven is, weten ze niet.

Eerst komen de drie terecht in een vluchtelingen- kamp, waar de andere vluchtelingen hen uitschelden. Vervolgens worden ze overgeplaatst naar een ander kamp, maar ook daar zijn de omstandigheden hard. Het is er koud, alleen de meest basale voorzieningen zijn er en ze mogen het kamp niet verlaten omdat ze geen identiteitsbewijs hebben. Met zijn drieën delen Roken, Hailin en Soolaf tent A157, maar ’s nachts zijn ze altijd bang. Omdat er een gebrek is aan medische hulp, is onduidelijk of deze kinderen (want dat zijn het) hun bevalling wel zullen overleven. Abortus is geen optie.

De Iraanse documentairemakerBehrouz Nouranipour legt de schokkende verhalen van de drie Syrische Yezidi-meisjes zorgvuldig vast. Hij noemde zijn film naar de tent waarin de meisjes verblijven: A157. Zonder twijfel is A157 de hartverscheurendste film op het Movies that Matter Festival, het mensenrechtenfilmfestival van Amnesty International, dat deze maand plaatsvindt in Den Haag.

Als het gaat om bewonderenswaardige vrouwen, is Dil Leyla van de Duitse filmmaker Asli Özarslan een niet te missen documentaire. Centraal staat de onverschrokken Leyla Imret, een Koerdische die op 26-jarige leeftijd burgemeester werd van de stad Cizre. Daarmee werd ze de jongste burgemeester van Turkije.

Leyla’s vader was een vooraanstaande Koerdische activist en werd in de jaren negentig vermoord; haar moeder werd gearresteerd en gemarteld. Voor haar eigen veiligheid bracht Leyla haar jeugd door bij haar tante in Bremen. Pas jaren later, als de situatie in zuidoost-Turkije tijdelijk tot rust is gekomen, keert ze terug naar haar geboortestad, om als oudste dochter voor haar familie te zorgen en om te kijken of ze iets kan betekenen voor de burgers van Cizre. In 2014 wordt ze met een overweldigende meerderheid tot burgemeester gekozen. Ze maakt plannen voor vijf parken, voor een renovatie van de bazaar en voor een nieuw slachthuis. Dan begint de Turkse regering een bloedige militaire operatie tegen de PKK en moet ze vluchten. Toch geeft deze moedige vrouw de strijd niet op.

Behalve documentaires zijn tijdens het festival ook mooie speelfilms te bekijken waarin vrouwenrechten centraal staan. Eén ervan is het Belgische drama Noces (A Wedding), dat draait om eergeweld en op ware gebeurtenissen is gebaseerd. De film is door regisseur Stephan Streker zo zorgvuldig opgebouwd dat je voor ieder  personage, zelfs voor de conservatieve vader, begrip kunt opbrengen.

De 18-jarige Zahira is Pakistaans van afkomst, maar groeide op in België. Als haar ouders Zahira willen uithuwelijken, staat ze voor een onmogelijke keuze. Of ze trouwt met een van de drie onooglijke jongens die haar ouders voor hun dochter  hebben uitgekozen, of ze weigert en maakt dan haar familie zo onuitsprekelijk te schande dat niemand meer een leven heeft. Wat ze ook kiest, ze zal er ongelukkig door worden. Tegen haar zus, die haar probeert over te halen akkoord te gaan met een huwelijk, roept ze dat het onrechtvaardig is. ‘Natuurlijk is het onrechtvaardig,’ antwoordt die. ‘We zijn vrouwen, wat dacht je dan?’

Het is niet allemaal kommer en kwel op het Movies that Matter Festival. Hoopgevend is de prachtige documentaire What Tomorrow Brings van de Amerikaanse filmmaker Beth Murphy. In het conservatieve Afghaanse dorpje Deh’Subz heeft Razia Jan een school voor meisjes opgericht. Dat is geen eenvoudige opgave geweest, want sommige dorpelingen wilden helemaal geen school, terwijl anderen niet zozeer tegen een school waren, maar wel vonden dat het dan een school voor jongens moest worden. Aanvankelijk keken de dorpsnotabelen Razia niet eens aan, omdat ze geen boerka droeg en omdat zij, nota bene een vrouw, hen aansprak.

Razia zet toch door en uiteindelijk gaan de dorpelingen de school als een aanwinst beschouwen. Maar het blijft moeilijk. Op de radio zijn berichten te horen over aanslagen die de Taliban plegen op meisjesscholen. Zo drinkt de hoofdonderwijzeres elke ochtend als eerste van het water op de school om er zeker van te zijn dat het niet vergiftigd is. Beter één lerares dood dan alle leerlingen, vindt zij.

Gaandeweg leren we twee meisjes beter kennen: Pashtana en Rihala. Ze hebben het allebei moeilijk, want ze willen dolgraag leren, maar hun familie maakt plannen om hen uit te huwelijken. Vooral de 18-jarige Rihala hangt een vreselijk lot boven het hoofd. Haar vader heeft onlangs een piepjonge tweede vrouw getrouwd en om op de bruidsschat te bezuinigen, wil hij Rihala uithuwelijken aan de 70-jarige vader van zijn jonge bruid. Maar de steun die Rihala van haar lerares krijgt, geeft haar de moed zich tegen haar vaders plannen te verzetten.

Het is hartverwarmend om te zien hoe trots en ontroerd Razia Jan is als de eerste lichting leerlingen eindexamen doet. Zij weet: elk jaar dat een leerling langer op haar school kan blijven, is pure winst in een vrouwenleven in Afghanistan.