Interview: Sofia Helin (Saga Norén in The Bridge): ‘Je kunt niet wachten tot je de macht krijgt. Je moet hem pakken.’
Ze werd beroemd als de briljante, maar hoekige rechercheur Saga Norén in de successerie The Bridge. De Zweedse actrice Sofia Helin (45) maakte er bewust een feministisch personage van. “Je kunt niet wachten tot je de macht krijgt. Je moet hem pakken.”
DOOR Renate van der Zee
“Het duurt niet lang meer voor de vrouwen aan de macht zijn. We gaan echt die kant op. Kijk maar naar wat er gebeurd is met #MeToo.” De Zweedse actrice Sofia Helin (45) spreekt met zachte stem en ze glimlacht vriendelijk, maar ze meent wat ze zegt. “In 2017 is het post-patriarchale tijdperk ingegaan. Ik noem het voor het gemak ‘post-pat’. Het begint ermee dat we dat gewoon zeggen, dat we besluiten dat de tijd is gekomen. Er is geen andere manier. Je kunt niet wachten totdat je de macht krijgt. Je moet hem pakken.”
Helin werd beroemd als de briljante, maar sociaal niet erg begaafde rechercheur Saga Norén in de Zweeds/Deense successerie The Bridge, die deze maand aan zijn laatste seizoen begint.
Wie de actrice in levenden lijve ontmoet, is even verrast door het enorme contrast tussen haar en haar alter ego. Saga Norén stampt rond op legerkistjes, in een oude leren broek, haar onverzorgde haar wapperend in de wind. Sofie Helin oogt elegant in een beige zijden blouse en hoog gehakte laarzen, haar lichtblonde haar is opgestoken.
[blendlebutton]
“Ik heb van Saga Norén bewust een feministisch personage gemaakt,” vertelt ze. “Het zit in de manier hoe ze naar mannen kijkt, hoe ze zonder plichtplegingen recht op haar doel afgaat als ze zin heeft in seks. Saga doet nooit haar best om aardig gevonden te worden. Ze is geen pleaser. Ze weet niet eens wat dat is. Ik wilde ook niet dat ze make-up zou dragen. Het litteken dat ik aan een ernstig fietsongeluk heb overgehouden, wilde ik niet laten wegschminken. Dat was een goede beslissing. Het zou absurd zijn als Saga Norén make-up zou dragen. Saga probeert nooit te behagen. Dat is wat ze uitstraalt: vrouwen bestaan niet om mannen te behagen. Dat is niet onze taak in het leven. Er was trouwens ook een andere reden waarom ik Saga make-up-loos wilde spelen. Toen ik aan die serie begon waren mijn kinderen nog klein en had ik gewoon geen zin om ’s morgens een uur kwijt te zijn aan make-up.”
Hoe was het om het laatste seizoen van The Bridge te doen?
“Moeilijk, zoals altijd. Ik houd van Saga, maar ik houd er niet van haar te zijn. Saga is erg gespannen, intens en alert. Ik word doodmoe van haar. Die rol vreet energie omdat zij zo anders is dan ik. Zij is rationeel, ik ben emotioneel. Het is trouwens wel goed voor mij geweest om deze rol te spelen. Ik ben er door gegroeid, het heeft een kleine verschuiving teweeg gebracht in mijn brein. Omdat zij zo rationeel is, kan ik nu ook makkelijker rationeel denken. Of tenminste, ik heb die rationele kant bij me. Ik zit niet meer zo vast in emoties. Saga spelen is zwaar, maar ik vind het wel altijd leuk haar in nieuwe en moeilijke situaties te plaatsen. In dit seizoen zit Saga in de gevangenis en is ze heel gedeprimeerd – dat was nóg moeilijker om te spelen. Ze is haar baan kwijt en de vraag die ze zich gaat stellen is: wie ben ik eigenlijk als ik geen politievrouw meer ben?
Het thema van The Bridge is ‘identiteit’ en dat is een actueel thema. We zijn allemaal met vragen rond identiteit bezig. Wie hoort er bij onze samenleving en wie niet? Wat is een man en wat is een vrouw? Al deze vragen komen aan de orde in het laatste seizoen van The Bridge op verschillende niveaus. Ik ben daar zo trots op.”
Sofia Helin groeide op in een dorp in het zuiden van Zweden in een heel gewoon gezin: haar moeder was verpleegkundige, haar vader vertegenwoordiger. Toen ze een baby van nog geen twee weken was, voltrok zich een groot drama: haar oudste broertje kwam om het leven tijdens een auto-ongeluk. Hij was zes jaar oud. Ondanks dat ze dit niet bewust meemaakte, was zijn dood vormend voor haar persoon. In een eerder interview vertelde ze: “Ik groeide op met het gevoel dat er iets heel vreselijks was gebeurd.”
Sofia Helin was geen kind dat op jonge leeftijd al droomde van een carrière als actrice – dat stond te ver van haar af. Ze koos voor een studie Filosofie. “Ik kom van het platteland, uit een familie waar niemand artistieke ambities had. Ik was onzeker. Ik had geen idee wat ik moest doen, waar het heen moest met mij. De toneelschool zag ik simpelweg niet als een optie. Maar op een gegeven moment voelde ik wel dat een vak als Filosofie te rationeel en niet creatief genoeg voor me was. Ik weet nog goed dat ik in mijn studentenkamer op de bank zat en erover nadacht wat ik dan wilde. Opeens kreeg ik een ingeving: acteren! Ik had op school veel aan toneel gedaan en daar had ik altijd van genoten. Maar het kostte tijd voor ik er achter was hoe je aangenomen wordt op de toneelschool, hoe je dan moet praten en hoe je je moet gedragen. En toen kreeg ik dat fietsongeluk. Mijn kaak was doormidden, mijn tanden lagen er uit. Ik was er kapot van, ik was zo bang dat het niets zou worden met mijn acteerambities. Ik deed auditie voor de toneelschool met mijn kapotte gezicht en ik werd toch aangenomen. En tja, op een bepaald moment accepteer je gewoon dat je een litteken op je gezicht hebt. Zo gaat dat in het leven.”
Helins loopbaan als actrice begon met een rol in een populaire Zweedse soapserie over een rederij. Ze speelde vervolgens in verschillende Zweedse films en was een beroemdheid in eigen land toen in 2010 de rol van Saga Norén voorbij kwam.
“In het begin begrepen mensen niet wat ik met Saga Norén deed,” vertelt ze. “Een vrouwelijke rechercheur met autistische trekjes, dat hadden ze nog nooit gezien. Toen ik aan die serie begon had ik echt geen flauw idee dat hij een internationaal succes zou worden. Hij is nu in 180 landen te zien! Dat succes heeft me wel veranderd, ja. Je krijgt meer invloed, simpelweg omdat je bankable bent. Dat brengt verantwoordelijkheden met zich mee. Want wat ga je doen met die invloed?”
Een van de dingen die Helin deed, was zich verbinden met de #MeToo beweging, die heel groot werd in Scandinavië. Het begon met een massale actie van Zweedse actrices. “We hebben honderden getuigenissen van seksuele intimidatie verzameld en een manifest opgesteld waarin we filmmaatschappijen, theaters, uitgevers en televisiestations opriepen te stoppen met het inhuren en beschermen van mensen die zich schuldig maken aan seksueel geweld. Onderaan die brief schreven we: ‘We houden onze mond niet langer. We weten wie jullie zijn.’ Honderden actrices ondertekenden die brief. We organiseerden een evenement waarbij we getuigenissen voorlazen in aanwezigheid van de Koningin, de kroonprinses, de minister van Cultuur en veel andere invloedrijke personen. Vervolgens stapten allerlei andere beroepsgroepen naar voren: advocates, artsen, ook prostituees. Het werd gigantisch en het verspreidde zich naar Noorwegen, Finland en Denemarken. Het mooie aan #MeToo is dat zoveel vrouwen zich hebben uitgesproken. Maar het risico is dat naar specifieke mannen wordt gewezen. Want dan kan iedereen zeggen: ‘Oh het is die man, die is het probleem.’ Maar het probleem is niet een specifieke man, het probleem is de structuur van onze samenleving. Wat moet veranderen is hoe naar vrouwen wordt gekeken en dat seksuele intimidatie wordt geaccepteerd als iets dat er bij hoort voor vrouwen. In Zweden wilden we niet dat er bepaalde mannen werden veroordeeld op sociale media. Daarom kozen we voor een massale actie, zonder emoties, zonder agressie. Gewoon: dit is wat er met ons gebeurt en nu willen we dat het verandert. Hoe ging het bij jullie in Nederland?”
In Nederland hebben veel vrouwen zich uitgesproken op sociale media. Maar op een gegeven moment leek de discussie vooral over mannen te gaan, nadat een mannelijke televisiemaker schreef dat hij was verkracht en een mannelijke casting agent werd beschuldigd van het seksueel intimideren van mannelijke acteurs.
“Echt? Ok, mannen worden soms ook verkracht en seksueel geïntimideerd. Maar dat is toch geen wijd verbreid, structureel probleem zoals bij vrouwen?”
Je hebt in Nederland veel stof doen opwaaien door te zeggen dat je niet begrijpt dat wij anno 2017 nog zoiets als de Wallen hebben. Je noemde het ‘mensonterend’.
“Ik geloof dat het bij jullie controversieel om kritisch tegenover prostitutie te staan, klopt dat? Zijn er dan zoveel mensen die daar geld aan verdienen? Een Nederlandse man zei op Instagram dat ik mijn mond moest houden omdat het geweldig was geregeld in Nederland: je kunt er voor vijftig euro ‘pussy’ kopen en er zou nooit een vrouw worden verkracht. Wat een grap, zeg!
Het gaat mij erom dat ik nooit zal accepteren dat mensen kunnen worden gekocht alsof ze dingen zijn. Door de Wallen in stand te houden, zendt Amsterdam een bepaalde boodschap uit naar mannen: dat vrouwen dingen zijn die je kunt kopen. Wat voor boodschap is dat? Daarmee ontmenselijk je vrouwen.
Ik vind dat jullie een museum moeten maken van de Wallen. Zoiets als het slavernijmuseum in Amerika. Vaders kunnen dan hun zonen meenemen naar dat museum en hen uitleggen: zo behandelden we vrouwen vroeger, maar gelukkig is dat nu niet meer zo.
Het is niet dat ik tegen prostituees ben, totaal niet. In Zweden laat de wet hen ook volledig met rust. Maar het is wel strafbaar om seks te kopen. We moeten tegen die mannen zeggen: stop daarmee. We leven in een kapitalistische wereld, dus we moeten de consument aanspreken op zijn gedrag.”
Je hebt nu de laatste opnames voor The Bridge achter de rug. Wat zijn je plannen voor de toekomst?
“Ik ben nu bezig met een televisieserie over vrouwelijke seksualiteit boven de veertig. Dat plan ontstond toen ik er het met vier andere actrices over had dat wij vrouwen van in de veertig onzichtbaar zijn als seksuele wezens. Vrouwen van boven de veertig zijn onzichtbaar in de media en in de maatschappij en dat is niet oké. Die serie moet trouwens een komedie worden.
Ik zie mezelf als een verhalenverteller. Dat is wat je doet als acteur. Soms zijn het leuke verhalen. Soms zijn ze droevig. Ik vind het het leukst zelf projecten te ontwikkelen en vragen aan de orde te stellen die mezelf stel. Bij alles wat ik doe, ga ik uit van een feministische blik. Wanneer je die bril eenmaal hebt opgezet, kun je hem niet meer afzetten. Ik was laatst in Engeland voor een openbaar interview. Er zaten er mensen in het publiek die zeiden: ben je je ervan bewust dat je een feministisch icoon bent? Ik voelde me zo trots toen ik dat hoorde.
Niet alles wat ik doe is puur feministisch. Als actrice wil je soms ook gewoon in een goed verhaal zitten, feministisch of niet. Ik heb onlangs een rol gespeeld in een Deense low budget film over een vluchteling die door twee toeristen wordt opgepikt uit zee. Het was zo’n sterk scenario dat ik het ook voor niets had gedaan. Want als het gaat om vluchtelingen, zijn er zoveel vragen. Kunnen we werkelijk iemand het recht ontzeggen ons land binnen te komen? Kunnen we in volle overtuiging zeggen dat wij goede mensen zijn en hier horen en dat anderen slechte mensen zijn en hier niet horen?”
Ga je Saga Norén missen?
“Nee, want ik laat haar niet gaan. Ze blijft altijd bij me. En ik droom er stiekem van dat ze terugkeert als ze 55 is. Dat ze op die leeftijd op de voorgrond treedt. Want dat zien we nooit, vrouwen van die leeftijd die op de voorgrond treden. Maar ja, misschien is dat over tien jaar wel heel normaal. Want wij vrouwen komen er aan, dat is niet meer tegen te houden.”