Levensvragen, feminisme en vriendschap in Catherine Laceys nieuwste roman De antwoorden

Door Melissa Casu

Onlangs verscheen in Nederland de vertaling van Catherine Laceys The Answers. OPZIJ sprak Lacey over haar nieuwste roman, waarin we lezen over Mary, een jonge vrouw die opgroeide in een streng religieus, geïsoleerd gezin en uiteindelijk besluit van huis weg te lopen. De antwoorden beschrijft Mary’s zoektocht naar zichzelf in een wereld die net zo eenzaam, benauwend en doctrinair blijkt als haar oude wereld, zij het op totaal andere wijze.

Levensvragen

In zowel je nieuwste roman als in je debuutroman zijn de hoofdpersonages op zoek naar de antwoorden op grote levensvragen, zoals ‘wie ben ik?’ en ‘wat is liefde?’. Zou je jouw werken karakteriseren als psychologische romans die de individuele zoektochten naar antwoorden op dit soort vragen beschrijven?

“In zekere zin wel. Mijn ervaring is dat iedereen tot op zekere hoogte met deze vragen bezig is, of we dat nu uitspreken of niet. Elke beslissing die we maken, hoe klein ook, zegt iets over onze normen en waarden en getuigt van het ontrafelen daarvan. Daarnaast geloof ik dat het, zeker als vrouw, heel belangrijk is om te onderzoeken of het wereldbeeld dat je in je jeugd is bijgebracht wel bij je past. Vooral vrouwen worden immers bestookt met onzinverhalen vol vooroordelen over het vrouw-zijn en onze bestemming in het leven. Daarom is het belangrijk dat we deze verhalen testen. Zodra we realiseren dat ze niet kloppen en in wezen onderdrukkend zijn, kunnen we ze verwerpen en zijn ze niet langer bepalend in de keuzes die we maken. De antwoorden beschrijft zo’n proces: we zien hoe het hoofdpersonage Mary zich langzaam losmaakt van haar dogmatische en geïsoleerde jeugd, nadat zij besluit haar ouderlijk huis te ontvluchten. Er wordt door critici wel gezegd dat Mary een passief personage is, dat zij in de loop van het verhaal maar weinig ontwikkeling doormaakt. Ik ben het daar totaal niet mee eens. Zij maakt de ingrijpende beslissing om van huis weg te lopen en ik geloof niet dat veel mensen zoiets ooit zullen doen. Dat Mary vervolgens verzeild raakt in een wirwar aan emoties en tijd nodig heeft om zich los te maken van haar verleden is niet meer dan logisch.”

Zijn de antwoorden op de grote levensvragen die in De antwoorden een rol spelen belangrijk? Of wil je de lezer juist duidelijk maken dat eenduidige antwoorden op deze vragen niet bestaan?

“De antwoorden op zulke vragen zijn altijd aan verandering onderhevig, net zoals onze behoeften en de omstandigheden waarin we leven dat zijn. Waarschijnlijk ben ik over 20 jaar een geheel ander persoon dan nu, wil ik op dat moment totaal andere dingen en zijn veel van de vragen die ik nu heb niet meer relevant. Dus nee, ik ben niet zo fatalistisch om te denken dat er geen antwoorden op dit soort vragen bestaan, maar we moeten wel begrijpen dat de zowel de vragen als de antwoorden daarop nooit vaststaan. Dat hoop ik mijn lezers dan ook mee te geven met De antwoorden.”

Feminisme

In De antwoorden wordt een sociaal experiment beschreven dat tot doel heeft de code van eeuwige liefde te kraken. Een bekende acteur, tevens de initiatiefnemer van het experiment, heeft afspraakjes met verschillende ‘vriendinnen’. Zij zijn door een onderzoeksteam geselecteerd en worden via sensoren en camera’s gemonitord. Hoe ben je op dit idee gekomen?

“Ik denk dat dit idee van een sociaal liefdesexperiment onbewust tot me is gekomen via de huidige cultuur. Het dominante beeld is dat mannen krijgen wat ze willen. Ze kunnen hun leven naar wens inrichten en dat geldt nog altijd niet geheel voor vrouwen. Het experiment roept in herinnering hoe heteroseksuele relaties er vroeger uitzagen. Gelukkig is dat tegenwoordig niet altijd meer het geval, maar we zijn er nog niet. Deze oude, hardnekkige machtsstructuren moeten zeker nog verder worden afgebroken. Met het experiment hoop ik dat te laten zien.”

Voor het experiment wordt een soort harem samengesteld; een groep vriendinnen krijgt verschillende taken toegewezen. Zo is er een intieme vriendin, een boze vriendin, een banale vriendin en zelfs een slaapvriendin, om naast in bed te liggen. Je zou dus kunnen zeggen dat lichaam en geest van de vriendinnen gebruikt worden om de behoeften van de ‘vriend’ te vervullen. Schuilt hierin een bepaalde maatschappijkritiek?

“Ja, ik geloof dat vrouwen altijd geneigd zijn geweest om rekening te houden met de gevoelens van de mannen in hun omgeving. Dat is in ieder geval mijn persoonlijke ervaring: ik ben altijd bezig met zorgen voor mannelijke vrienden of familieleden, maar ik zou niet precies weten waarom. Mannen zijn immers niet zo emotioneel kwetsbaar als we onszelf voorhouden, en hetzelfde geldt voor vrouwen. Maar het struikelblok in deze is natuurlijk dat de initiatiefnemer van het experiment rijk is, waardoor hij alle macht heeft, alles naar zijn hand kan zetten. Juist in die combinatie van geld en macht zit een problematiek die mij aan het hart gaat. De laatste tijd bestaat er veel discussie over feminisme als concept. Men vraagt zich af wanneer iemand zich een feminist mag noemen en wanneer een bepaalde uitspraak of handelswijze feministisch is. Het is een academische discussie tussen hoogopgeleide, geprivilegieerde vrouwen, die in mijn ogen zijn doel voorbijschiet. Het zou juist moeten gaan over empowerment van de vrouwen die anno 2018 nog stelselmatig onderdrukking of achterstelling ondervinden. Deze vrouwen bevinden zich niet in de positie om voor hun rechten op te komen, laat staan dat zij zich druk maken om de eigenlijke betekenis van het concept ‘feminisme’. Zij hebben geen geld of leven in een maatschappij waarin de gelijkheid tussen man en vrouw niet vanzelfsprekend is. De focus zou op deze vrouwen moeten liggen, terwijl zij op dit moment niet eens een onderdeel van het gesprek uitmaken. Hopelijk laat het experiment in De antwoorden zien dat we ons bezighouden met het verkeerde probleem.”

In het verhaal worden de verkrachtingen van Mary en een van de andere vriendinnen, Ashley, beschreven. Geen van beiden besluit aangifte te doen of hulp te zoeken. Mary bagatelliseert het voorval zelfs door te zeggen dat het nog erger had kunnen zijn. Waarom komen deze vrouwen niet op voor hun rechten?

“Helaas is de realiteit dat veel vrouwen hun verkrachting niet melden of zelfs geheimhouden. Het boek laat die tragische realiteit zien. Na het verschijnen van de roman vroegen sommige mannen, goedaardige mannen die het beste met de wereld voor hebben, hoe het kan dat ik schrijf over ervaringen met verkrachting en machtsmisbruik vóór het #MeToo-tijdperk. Ze beseffen niet dat er van zo’n tijdperk geen sprake is. Vrouwen hebben dit soort ervaringen altijd gehad en durven er nu pas voor uit te komen. Het is misselijkmakend om te beseffen hoe vaak ik momenten waarop ik mij geïntimideerd en ongemakkelijk voelde, heb weggestopt en doodgezwegen.”

Opvallend aan Mary is dat zij totaal niet bezig lijkt te zijn met haar uiterlijk. Ze is zich bovendien niet bewust van de impact die het uiterlijk kan hebben op de buitenwereld. Zou je kunnen zeggen dat zij als gevolg van haar geïsoleerde jeugd niet door moderne schoonheidsidealen beïnvloed wordt?

“Door Mary in haar jeugd niet bloot te stellen aan tijdschriften, tv-programma’s en films die bepaalde schoonheidsidealen propageren, heb ik geprobeerd een personage te creëren dat losstaat van zulke idealen. Pas toen ik recensies ging lezen, ontdekte ik dat Mary’s uiterlijk nooit beschreven wordt. Ook ik heb namelijk geen duidelijk beeld van hoe Mary eruitziet. Ik lees zelf ook graag boeken waarin een duidelijk beeld van de personages ontbreekt. Zo’n boek staat je toe zelf de plaats van het personage in te nemen. Bovendien geloof ik niet dat uiterlijk je veel over een persoon kan vertellen; we beoordelen mensen constant op basis van de buitenkant, terwijl we er met de aannames die we hieruit afleiden vaak naast zitten.”

Vriendschap

Mary heeft maar weinig vrienden en haar beste vriendin verdwijnt uiteindelijk zelfs uit haar leven. Wat zegt het boek hiermee over het belang van vriendschappen?

“Het boek laat zien dat vriendschappen net zo waardevol of misschien zelfs wel waardevoller zijn dan liefdesrelaties. Wanneer een relatie uitgaat, is dat vaak omdat je uit elkaar bent gegroeid. Met vriendschappen ligt dat anders. In een vriendschap hoef je niet steeds dezelfde persoon te blijven; vrienden zien je graag veranderen en groeien. Ik vind het dan ook gek dat we wel stilstaan bij jubilea met onze partners, maar niet bij vriendschapsjubilea. Vriendschappen zouden op dezelfde wijze gevierd moeten worden.”