Susan Smit over haar boek Tropenbruid
Susan Smit schreef de roman ‘Tropenbruid’ over een eigenzinnige jonge vrouw die morrelt aan conventies ten tijde van de tempo doeloe in Batavia.
Waarom Nederlands-Indië?
“Bij een eerdere roman, Vloed, was er een zijlijntje over de broer van een voorvader die naar de Oost was gevaren om daar een nieuw leven te beginnen. Bij het researchen daarvoor stuitte ik op het pijnlijke lot van de njai, de levensgezellin van een Europese ambtenaar of planter. Ze sliep met hem, stuurde het huispersoneel aan en had niet zelden een gezin met hem.
Maar zodra de man carrière wilde maken, ging hij op zoek naar een Europese bruid en werd zij zonder pardon terug naar de kampong gestuurd. In het Burgerlijk Wetboek van 1848 stond dat een njai geen enkel gezag droeg over de kinderen. Ze was wettelijk rechteloos. Dat pijnlijke en onderbelichte deel van onze koloniale geschiedenis wilde ik in deze roman aankaarten.
Toch vertel je het verhaal vanuit de Europese bruid Anna.
“Anna, een weesmeisje uit het Amsterdams Burgerweeshuis, bleek gelaagd en intrigerend genoeg om het verhaal te dragen. Samen met haar komt de lezer terecht in die complexe gemeenschap, en voelt vanuit haar wat er speelt en wringt. Anna reageert op een contactadvertentie zoals die toen vaak werd geplaatst en trouwt ‘met de handschoen’ om weg te kunnen uit het eentonige leven in het weeshuis. Maar op Java wacht haar een nieuw stelsel van regels, een hiërarchie die strikt werd nageleefd uit angst te verindischen, wat zo’n beetje het ergste was.”
Heeft Anna, wat we nu zouden noemen, een depressieve aanleg?
‘Toen heette het zenuwziekte of zenuwzwakte, nog verder terug in de tijd sprak men bij vrouwen over hysterie. Het geeft Anna een zekere afstand tot de dingen, alsof ze van achter een raam naar de gebeurtenissen kijkt. Het zet haar losser van de tijdgeest en maakt haar autonoom.
Tegelijk maakt het haar kwetsbaar, omdat lastige vrouwen in die tijd snel in een inrichting werden weggestopt. Bij neerslachtige Europeanen in de tropen werd de diagnose tropenneurasthenie gesteld, en dat is haar redding. Anna leert van haar baboe deemoedig te zijn, zich neer te leggen bij de duisternis die haar omringt tot deze haar loslaat. ‘Als het regent, moet je wachten op een droge dag,’ zegt haar baboe.”
Waarom voel je je altijd weer aangetrokken tot dwarse vrouwen als personage?
“Uiteindelijk gaat mijn werk over zelfbeschikking. In hoeverre kun je bepalen wie je bent? Ben je een product van je afkomst, tijd en plaats of kun je je eigen leven vormgeven? Een mens kan positie innemen, dat is wat ik wil laten zien. Je hoeft geen onderdeel te zijn van het systeem, maar dan moet je wel bereid zijn om af te zien van voordelen als status, acceptatie, gemak. Anna’s echtgenoot Willem conformeert zich om van het systeem te profiteren, terwijl hij tegelijkertijd neerkijkt op het gekonkel en het spel van schijn en wezen. Geen enkel sneeuwvlokje voelt zich verantwoordelijk voor de lawine.”
Geldt dat nu nog steeds?
“De keuze tussen eigenheid en conformeren hebben we allemaal, ook in onze tijd. Elke dag wordt ons met veel toeters en bellen voorgehouden wat we belangrijk zouden moeten vinden. Er is kracht voor nodig om je daarvan los te maken. Onderwerp je je aan het systeem van consumeren, geld verdienen om een dure hypotheek te betalen, succes najagen, actualiteiten volgen? Of kies je stelselmatig voor rust, klein geluk, idealen, of wat je leven ook maar zinvol maakt?’’
Susan Smit – Tropenbruid – €21,99 (Lebowski)
Meer lezen van Opzij? Bestel dan direct het nieuwe nummer of neem een abonnement.
