Waarom blijft seksueel geweld het publiek toch zo verbazen? In gesprek met Hedy d’Ancona en Jeanette Chedda
Eerder dit jaar barstte de bom bij de NOS Sportredactie. Intimidatie, ongelijke machtsverhoudingen en seksuele grensoverschrijding zorgde jarenlang voor een onveilige werksfeer. Sinds #MeToo zijn er helaas veel meer gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag in het nieuws gekomen. Elke keer reageert onze maatschappij geschrokken: dat kan toch niet waar zijn! Waarom blijft seksueel geweld het publiek zo verbijsteren? En hoe komen we verder of zelfs tot een oplossing? Tessel ten Zweege (1998) bespreekt deze kwestie met Hedy d’Ancona (1937) en Jeanette Chedda (1983).
DOOR TESSEL TEN ZWEEGE
Ruim een jaar geleden was het grote publiek in rep en roer. BNNVARA’s webprogramma BOOS onthulde dat er grootschalig seksueel grensoverschrijdend gedrag zou zijn gepleegd bij The Voice of Holland. Twee coaches, een regisseur en de bandleider werden door meerdere jonge vrouwen beschuldigd van aanranding, ongewenste dickpics en in enkele gevallen zelfs verkrachting. “Zouden ze er niet om gevraagd hebben?” “Wilden ze niet gewoon hogerop komen?” “Dat kan toch niet waar zijn?” Talpa-baas John de Mol stelde zelfs dat hij niet kon geloven dat zijn werknemers zoiets zouden doen.
Het was niet de eerste keer dat seksueel misbruik in het nieuws was. In 2017 barstte #MeToo los op Twitter en werd er later bericht over misbruik in de Nederlandse kunstwereld en op de Universiteit van Amsterdam, om maar een paar voorbeelden te noemen. Telkens kwam er eenzelfde, geschokte reactie. Waarom blijft seksueel geweld het publiek toch zo verbijsteren? Ik spreek twee activisten en schrijfsters over het afgelopen decennia aan feministische strijd tegen seksueel geweld. Hedy D’Ancona is voormalig politica, sociologe en feministe van het eerste uur. Jeanette Chedda, spreker, model, oprichter van Delft BIJ1 en is onderdeel van het collectief Feminist Against Ableism. Beiden schreven dit jaar mee aan Voorbij de Verbijstering, een bundel over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Samen buigen wij ons over de vraag: Hoe komen we als maatschappij verder dan steeds maar die shock over dit structurele probleem?
Jullie zijn beiden feminist en actief in de strijd tegen seksueel geweld. Waarom is er volgen jullie steeds zo’n geschokte reactie op onthullingen van seksueel geweld?
Jeanette: “Die verbijstering komt van gebrek aan collectieve zelfreflectie als Nederlandse samenleving. Bij meerdere sociale problemen zie je dit fenomeen. In dit geval is het de ondergeschikte positie van vrouwen waar mensen steeds maar verbijsterd over zijn, maar ook zwarte Nederlanders, Nederlanders van kleur en mensen met een handicap worden structureel gediscrimineerd en mensen willen dat gewoon niet zien. Ik mis het collectief besef en actie. Ik begrijp dat zelf echt niet: je leest toch elke dag wat in de krant over racisme of over seksisme, hoe kun je dan niet zien dat het een structureel probleem is? Het is een gebrek aan kennis of wil bij de gemiddelde witte Nederlander om het grotere plaatje in te zien. Die verbijstering maakt me echt boos. Sommige Nederlanders kunnen wegkijken van sociale problemen, omdat het ze zelf niet raakt, maar voor iemand zoals ik is het mijn realiteit.”
Hedy: “Veel mensen zien feminisme als een gestreden zaak en zien niet direct de urgentie. Als ik bij leerlingen maatschappijleer voor de klas kom staan, dan kijken ze me glazig aan met het idee ‘daar heb je die oude feminist weer’. Soms denken die kinderen dat het feminisme al achterhaald is, die hebben een werkende moeder en vinden het allemaal prima. Dan vraag ik de klas, steek je vinger op als je je ‘s avonds in het donker wel eens onveilig voelt op straat. Vrijwel alle meisjes steken hun hand op, een enkele jongen. Dan vraag ik hen om zich heen te kijken om het patroon te herkennen. Ik vraag ze dan, zien jullie nu dat mannen zich de publieke ruimte, die van iedereen is, toe-eigenen? Dat is buitengewoon onrechtvaardig en maakt me kwaad. Helaas zien veel mensen niet in hoe discriminerend en vernederend straatintimidatie is.”
Ik denk ook dat mensen het niet willen weten. Het is natuurlijk fijner om te leven in een wereld waar voor jouw gevoel niets aan de hand is, dan in een wereld waarin redelijk dichtbij zoveel geweld voorkomt. Dit fenomeen heet de just world theory. Dat betekent dat mensen zich veiliger en comfortabeler voelen als ze ervan uitgaan dat het leven rechtvaardig verloopt en dat mensen die nare dingen meemaken dat op de een of andere manier hebben verdiend. Zolang zij zich niet zo gedragen als het slachtoffer, zijn zij dus veilig voor die nare ervaringen. Oncomfortabele emoties zoals angst of schuldgevoel voor eventuele betrokkenheid bij de zaak, worden op deze manier buitenspel gezet.
Hedy: “Slachtoffers kregen inderdaad altijd de schuld van het misbruik dat ze werd aangedaan. Vroeger werd er gedacht dat vrouwen aanleiding hadden gegeven, dat een vrouw een man had verleid om te doen wat hij deed. Daarom ben ik verheugd dat daar nu verandering in komt. Maar vrouwen hebben nog steeds steun nodig in het delen van hun verhaal. Het komt nog steeds voor dat politieagenten bijvoorbeeld zeggen dat je beter geen aangifte kan doen, of dat wat die vrouwen hebben meegemaakt niet telt als seksueel geweld.”
Waar komt die neiging tot wegkijken en victim blaming nog meer vandaan, denken jullie?
Jeanette: “We hebben als maatschappij een heel raar beeld van seks en alles wat erbij komt kijken. Voor vrouwen zit er een bepaald stigma op vrouwelijke seksualiteit, wat victim blaming mogelijk maakt. Ik ben opgegroeid met het idee dat seks vies is, genot was sowieso nooit een onderwerp en ik dacht vroeger zelf ook dat vrouwen dat soort dingen uitlokten. Er zit gewoon veel schaamte om dit onderwerp, ook bij vrouwen. We worden als vrouwen aangeleerd om elkaar als concurrentie te zien. Ik was vroeger om de haverklap jaloers op andere vrouwen, want dat was mij aangeleerd. Vanuit die denkwijze is het makkelijk om te denken, zij is zo seksueel en zelfverzekerd, zij vraagt erom. Toen ik een gemeenschap ontdekte met feministen, voornamelijk het collectief Feminists Against Ableism, vond ik echt veel vrouwen tegen wie ik opkijk in plaats van dat ik ze benijd. Wanneer je die rivaliteit omzet in solidariteit en zusterschap, dat is waar feminisme om draait.”
Hedy: “Dat heb ik precies zo ondervonden. Toen het feminisme in 1968 echt van de grond kwam in Nederland, toen heb ik echte vrouwelijke vriendschap ontdekt. We hadden een gemeenschappelijk doel, we ondersteunden elkaar. Er waren natuurlijk wel ruzies en onenigheden, voornamelijk over hoe we de vrouwenstrijd moesten invullen. We kregen wel in de gaten dat we alleen door solidair te zijn onze doelen konden bereiken. De trend van daarvoor; het etaleren van je voorkeur om met mannen samen te werken, was voorgoed voorbij. De jongere generaties aan vrouwen zijn dan wel wat minder activistisch, die denken dat wij het in mijn tijd allemaal al geregeld hebben, maar ze hebben de kunst van de vriendschappen onder vrouwen wel echt verfijnd. Hoe is dat voor jullie, hebben jullie goede vriendinnen?”
Absoluut. Vriendschap en feminisme zijn voor mij ook erg verbonden. Toen ik in een feministisch collectief zat en vrouwen van kleur, trans personen en vrouwen met autisme hoorde vertellen over hun ervaringen in de maatschappij, leerde ik pas echt wat solidariteit was. Nu stel ik mezelf altijd de vraag: komt mijn feminisme alleen op voor mijzelf, of ook voor vrouwen van kleur, vrouwen met een handicap en genderdiverse mensen?
Jeanette: “Vriendschap is lastig voor mij en het is een belangrijk thema in mijn activisme, omdat mensen met een handicap vaak moeilijker vriendschappen sluiten. Ik zat niet op de basisschool met mijn broertje maar moest dertig minuten in een busje naar de Mytylschool, een school voor lichamelijk gehandicapte kinderen. Mijn klasgenoten zag ik niet in mijn straat, dus banden creëren was moeilijk. Mensen met een handicap leven vrij gesegregeerd van de samenleving. Ook heb ik geen stereotiep studentenleven gehad, onderwijsinstellingen zijn structureel ontoegankelijk, en studentenhuizen en clubs eigenlijk ook. Nederland is sowieso fysiek vrij ontoegankelijk. Dat heeft weer enorm veel invloed op de vriendschappen die je sluit als gehandicapt persoon.”
Hedy: “Zo kun je de situatie ook niet veranderen en solidariteit bewerkstelligen, als je zo wordt weggehouden van de wereld van mensen zonder een handicap. Het lijkt me hartstikke moeilijk om dat goed te doen.”
Verder lezen? Het hele verhaal lees je in de nieuwste Opzij. Een abonnement is zo gepiept. Nergens aan vastzitten? Lees dit nummer fysiek of digitaal via onze site of via Blendle
Nu in de winkels: Voorbij de verbijstering
Ruim een jaar na de onthullingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland verschijnt essaybundel Voorbij de Verbijstering. Een bundel waarin 24 auteurs zich buigen over de vraag: Hoe komen we voorbij de verbijstering over seksueel grensoverschrijdend gedrag, en gaan we over op structurele oplossingen? Voorbij de Verbijstering, samengesteld door Renée Römkens, Anja Meulenbelt en Tessel ten Zweege, verschijnt 8 mei bij Mazirel Pers.
