De schoonheidsmythe: ‘Vrouwen worden door reclames met beeldschone vrouwen verteerd door zelfhaat’
Over de hele wereld zijn vrouwen in de ban van een verstikkend schoonheidsideaal. Deze obsessie met het uiterlijk maakt niemand gelukkiger, laat staan vrijer.
DOOR ALIES PEGTEL
“Waarom zijn wij vrouwen altijd bezig om onszelf te laten verdwijnen?” Dat vroeg Halina Reijn zich af in de podcast Man Up, die ze maakt met hartsvriendin Carice van Houten. “Ik spreek ook voor mezelf”, zei ze, “de obsessie die wij vrouwen hebben met ons gewicht, is toch eigenlijk in- en intriest.”
Carice vertelde dat sinds ze moeder is, haar buik is getransformeerd tot een ‘bal’. “Ik zie mijzelf nu als een kastanje waar heel dunne stokjes uitsteken, armpjes en beentjes.” Halina veronderstelde dat zij, als kinderloze vrouw, een wespentaille zou houden, maar: “In de premenopauzale fase groeit er om mijn middel ook gewoon een band vet.”
Fysieke schoonheid is voor veel vrouwen problematisch. Zelfs de meest succesvolle Nederlandse actrices – slim, geestig, mooi én slank – oordelen meedogenloos over hun eigen lijf. Driekwart van de vrouwen is op de één of andere manier dagelijks bezig met haar gewicht. Ze tellen calorieën, onthouden zichzelf koolhydraten, of hongeren zich uit.
Maaltijden staan voor veel vrouwen in het teken van ‘zondigen’ en ‘belonen’, betoogt schrijfster Sarah Meuleman in Het sprookje van het ideale gewicht. “Tot in de haarvaten van de westerse samenleving is de gewichtsdoctrine doorgedrongen. Elke dag worden vrouwen er onophoudelijk door gewenkt, gepord, belaagd: van de billboards op het station tot het tijdschrift in de trein, van de gesprekken met collega’s op het werk tot de series avonds op de bank.”
Dertig jaar geleden legde de Amerikaanse feministe Naomi Wolf dit fenomeen al messcherp bloot in The beauty myth. How images of beauty are used against women. Ondanks de verworvenheden van de tweede feministische golf zijn westerse vrouwen mentaal niet vrij. Integendeel: hoe groter hun invloed en macht, hoe zwaarder ze gebukt gaan onder een steeds dwingender schoonheidsideaal. Eetstoornissen en de cosmetische industrie groeiden in hetzelfde tempo als vrouwen emancipeerden. Geen toeval, concludeerde Wolf. Beelden van schoonheid worden als politiek wapen ingezet om het nieuwe feministische zelfbewustzijn van binnenuit te ondermijnen. Vrouwen worden door het zien van reclames van beeldschone vrouwen verteerd door zelfhaat, gewicht-obsessies en angst voor het ouder worden.
De beauty myth is volgens Wolf het enige restant van de ideologieën die vrouwen insnoerden. Nu vrouwen eindelijk bevrijd zijn uit het keurslijf van kuisheid, politieke onmondigheid, fulltime moederschap en de huwelijksplicht, resteert het schoonheidsideaal om vrouwen onzeker te maken en maatschappelijk onder de duim te houden.
Keuzefeminisme
Wolf schreef haar bestseller in 1990, vóór de opkomst van de alom aanwezige sociale media. In de huidige beeldcultuur is schoonheid alleen maar belangrijker geworden. Via Instagram, TikTok en Facebook trekken dagelijks tienduizenden beelden voorbij, vaak van mooie mensen, goedgekleed, zorgvuldig opgemaakt in de gym, met een gezonde groene smoothie in de hand.
Je zou zeggen dat het gelijk van Wolf onomstotelijk is aangetoond. Maar vrijwel niemand beweert nog dat vrouwen als willoze, misleide slachtoffers collectief ten prooi zijn gevallen aan een genadeloze schoonheidsindustrie. Geobsedeerd bezig zijn met je uiterlijk wordt in het selfie-tijdperk beschouwd als een gerechtvaardigde individuele vrije keuze, ja, als een feministische daad. Het eigentijdse keuzefeminisme vindt immers alles goed wat iedere vrouw doet, als het maar háár keuze is. Werken aan je schoonheid is een vorm van zelfverwezenlijking. Je moet het beste uit jezelf halen ‘because you’re worth it.’
Schrijfster Emma Curvers schreef in de Volkskrant dat Instagram een eigen mainstream variant van het keuzefeminisme heeft gebaard. Rode draad is de hyperfocus op het lichaam. Een van de meest extreme exponenten is super-influencer Kim Kardashian, die van haar lijf een verkoopmodel heeft gemaakt waarmee ze een miljardenonderneming draaiende houdt. Over de hele wereld oogst ze bewondering, niet in het minst bij haar moeder en zussen, die ook miljoenen verdienen met hun maakbare uiterlijk. Hun lichaamsdelen zijn van plastic, hun foto’s gefotoshopt. We weten niet hoe de leden van het Kardashian-matriarchaat er werkelijk uitzien. Echt en nep vervloeien, maar dat lijkt alleen maar bij te dragen tot de fascinatie.
Chronisch onzeker
De Kardashians dragen uit dat schoonheid maakbaar is, maar dat is een valse boodschap. Niet iedereen heeft de middelen om onmogelijke schoonheidsidealen na te jagen. Door het toenemende belang is schoonheid een bron van ongelijkheid geworden, stelt hoogleraar sociologie Giselinde Kuipers. “Mooie mensen worden rijker, rijke mensen worden mooier.”
Het idee heerst: hoe mooier hoe gelukkiger. Maar hoe meer geld, tijd en energie mensen aan hun uiterlijk besteden, hoe ontevredener ze erover zijn, ontdekte hoogleraar Liesbeth Woertman, auteur van Psychologie van het uiterlijk. Hoe je je uiterlijk ervaart, heeft maar weinig te maken met hoe je eruitziet. Het heeft meer te maken met je zelfbeeld dan met je spiegelbeeld. En het zelfbeeld is een optelsom van de ervaringen die je opdoet met andere mensen.
In de huidige mediabeeldcultuur, waarin gemanipuleerde foto’s de norm zijn, staat het zelfbeeld onder druk. Door zich te vergelijken met duizenden dunne leeftijdgenootjes vinden tienermeisjes altijd wel iets wat er mis met ze is. In groep 8 beginnen sommigen al met lijnen.
Vrouwen is aangeleerd om hun lichaamsdelen apart te evalueren, schreef filosoof Susan Sontag in 1975. Borsten, heupen, hals, ogen, neus: het is nooit allemaal perfect er blijft altijd wel iets te wensen over. In het essay A woman’s beauty: put down or power source? stelt zedat het schoonheidsideaal een vorm is van zelfonderdrukking.
Dit gaat ook op voor hedendaagse vrouwen. Zo vertelde journaliste Maartje Laterveer in haar feministische podcast Wolf dat haar uiterlijk haar chronisch onzeker maakt. “Ik moet er heel veel tijd en energie insteken om er alsmaar mooier uit te zien, nog perfecter.” Haar geld gaat linea recta naar de kapper, sportschool en kledingwinkel, waar ze haar shopverslaving uitleeft. Ze wil af van de obsessie met haar uiterlijk. “Maar het voelt alsof ik dit allemaal in stand moet houden, omdat anders het kaartenhuis ineenstort.”
Verder lezen? Het hele stuk lees je in de nieuwste Opzij. Een abonnement is zo gepiept. Nergens aan vastzitten? Lees dit nummer fysiek of digitaal via onze site of via Blendle.
